Жеке адамға қарсы қылмыстар
Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығының Ерекше бөлімі «Жеке адамға қарсы қылмыстар» тарауымен басталады. Осы арқылы заң шығарушы Қазақстан республикасында адам және азаматтың мәртебесінің жоғары дәрежеде қорғалатындығын атап өтеді.
Жеке адамға қарсы қылмыстар деп адамның өмірі мен денсаулығына, оның жыныстық еркіндігі мен жыныстың қол сұғылмаушылығына, жеке басының бостандығына, ар-намысына нұқсан келтіретін қоғамға қауіпті іс-әрекеттер танылады. Осы тектес іс-әрекеттердің жасалуы салдарынан адамға елеулі зиян келтіріледі немесе оның келірілу қаупі тудырылады.
Аталған қылмыстар тобының тектік объектісі болып адам, ал тікелей объектісі болып өмір, денсаулық, жеке басының еркіндігі, ар-намысы сияқты игіліктер танылады.
Тікелей объектісіне қарай аталған қылмыстар келесі топтарға жіктеледі:
Адам елтірудің объективтік жағы басқа адамды өмірінен заң-сыз айырумен көрінеді. Қылмыстын аякталуы үшін адамды өмірінен айыруға бағытталған іс-әрекеттің және соның зарда-бынан адам елуінің арасындағы себептік байланыстың болуын айкындау қажет.
Адам өлтіру негізінен әрекет аркылы жүзеге асырылады. Адам өлтірудің көпшілігі осылайша жасалады. Кінәлінің оқпен атылатын және суық қарудың, өзге де заттарды пайдалануымен, уландыру, жарылыс жасау, баска да әдістерді колдануы аркылы адам өмірінен айырылады. Адам өлтіру сонымен бірге жәбірленушіге психикалық әсер ету нысанында да болуы мүмкін. Әдетте жүрек-қан тамырлары жүйесі ауруларынан за-рдап шегетін адамдарды жүйкесіне зақым келтіру жолымен өмірінен айыру әдебиеттерде мысал ретінде келтіру жиі кезде-седі. Соңғы уакытгарда адам жүйесіне әсер ету нысандары мен әдістерінің көбейе түсуінің нәтижесінде психикалык әсер ету жолымен адам өлтіру мүмкіндігі одан әрі кеңейе түсуде.
Тікелей жөне жанама қасканалыктар арасындағы айырма-айқындаудың іс жүзінде үлкен маңызы бар. Адам окталу, яғни кінәлінің әрекеті ол өлімнің болатынын сезетінін, онын болуын тілегендігін, бірак онын еркінен тыс себептер бойынша ол болмай қалғандығы бойынша аныкталады. Мұндай кезде оқталу тек қана тікелей қасаканалықпен жүзеге асырылады.
Кінәлінің ниетінің түрі туралы мәселені шешкенде сотгар жасалған қылмыстық барлык жағдайларына сүйенуі және атап айтқанда: кымлыстың тәсілі мен қаруын, денеге салынған жа-рақатгын санын, сипаты мен окшаулауын (мысалы, адамнын өмірлік маңызды органын жарақаттау), кінәлінің кылмыстык әрекетгі тоқтату себебін, сондай-ақ кінәлінің кылмыс істеу ал-дындағы және одан кейінгі мінез-құлқын (тәртібін), оның жәбірленушімен аракатынасын ескеруі тиіс.
Адам өлтірудің өзі катыгездік әрекет. Осы тармакбойынша өрекетті саралау үшін айрықша қатыгездік талап етіледі. Бұл жөнінде, ең алдымен адам өлтіру өдісі айғактама болады. Адам-ды емірінен айыру жәбірленушіні айрыкша корлау мен қинауға байланысты әдіспен жасалады: көптеген жаракат салу, тірідей өртеу, алдын ала, біртіндеп дене мүшелерін кесу, азапты әсер ететін уды қолдану, үзақ уақытка судан, жылудан айыру және басқалар. Айрықша катыгездікпен адам өлтіруге, сондай-ак жәбірле-нушіні оған жақын адамдардын: балаларының, ата-аналарының, қалындығының және т-б. көзінше, кінәлінің өз әрекеті арқылы оларды ерекше күйзеліс пен кайғы-қасіретке әкелетінін біле тұрып, өлтіруі де жатқызылады.
Негізгі әдебиеттер:
1. Конституция РК. Алматы: Казахстан, 1999.–48с.
2. Уголовный кодекс РК. Алматы: Баспа. 2004.-179с.
3. Закон РК от 5 октября 1994 г. «О профилактике заболевания СПИД»// Ведомости Верховного Совета РК.-1994.-№ 16-17.
4. Закон Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года N 96 «О психиатрической помощи и гарантиях прав граждан при ее оказании».
5. Постановление Пленума Верховного суда КазССР от 12 июня 1975 г. №3 «О ходе выполнения Постановления Пленума Верховного суда СССР от 8 октября1973 г. «О судебной практике по делам о заражении венерической болезнью» // Сборник Постановлений Пленума Верховного суда КазССР, РК (1961-2003 годы). Алматы, 2004. С. 21-23.
6. Постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 23 сентября 1983 г. №11 «О судебной практике по делам об автотранспортных преступлениях» //Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан (Казахской ССР), 1997 г., Том 1. С.342.
7. Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 18 декабря 1992 г. N 6. «О применении в судебной практике законодательства о защите чести, достоинства и деловой репутации физических и юридических лиц»// Сборник Постановлений Пленума Верховного суда КазССР, РК (1961-2003 годы). Алматы, 2004. С.89-93. (с изменениями, внесенными нормативным постановлением №10 от 18.06.2004г.)
8. Постановление Пленума Верховного суда РК № 1 от 23 апреля 1993 г. «О практике применения судами законодательства, регламентирующего ответственность за изнасилование» // Вестник Верховного суда РК. 1993. № 2; Сборник Постановлений Пленума Верховного суда КазССР, РК (1961-2003 годы). Алматы, 2004. С.100-104.
9. Постановление Пленума Верховного суда РК от 23 декабря 1994г. № 7 с изм., внесенными постановлением Пленума от 20 декабря 1996 г. № 11, «О применении судами законодательства, регламентирующего ответственность за посягательство на жизнь и здоровье граждан» // Вестник Верховного суда РК.-1995.-№1; Сборник Постановлений Пленума Верховного суда КазССР, РК (1961-2003 годы). Алматы, 2004. С.115-127.
10. Постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 1995 г. N 11 «О судебной практике по делам о вымогательстве» (с изменениями, внесенными постановлениями Пленума от 25 июля 1996 г. № 10 и от 5 мая 1997 г. № 3) //Сборник постановлений Пленума Верховного Суда Республики Казахстан (Казахской ССР), 1997 г., Том 1. С. .263.
11. Нормативное Постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 21 июня 2001 года N 2 «О некоторых вопросах применения судами законодательства об ответственности за бандитизм и другие преступления, совершенные в соучастии» //Казахстанская правда от 14 июля 2001 года N 166; Юридическая газета от 18 июля 2001 года N 33; Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, 2001 г., N 6.
12. «Правила судебно-медицинской оценки тяжести вреда здоровью» // Утверждены приказом Агентства Республики Казахстан по делам здравоохранения 11 марта 2001 г. №226.
13. Бородин С.В. Ответственность за убийство: квалификация и наказание по российскому праву. М., 1994.
14. Глухарева Л.И. Уголовная ответственность за детоубийство. М.:ВЮЗИ, 1984.– 57с.
15. Даурова Т.Г. Уголовная ответственность за легкие телесные повреждения. Саратов: Издательство университета, 1980. – 121с.
16. Квалификация отдельных видов тяжких преступлений. Учебное пособие. //Г.Б.Витенберг. –Иркутск: изд-во ун-та, 1974.–199с.
17. Рустемова Г.Р. Медико-правовые проблемы трансплантации органов и тканей человека. Алматы: Санат, 1998. – 128с.
18. Сафронов В.Н., Свидлов Н.М. Вопросы квалификации половых преступлений. Волгоград, 1984.