Предмет: Экономика
Тип: Дипломдық жұмыс
Объем: 135 стр.
|
Закрыть
|
Бағалы қағаздардың қалыптасуы мен дамуы
М А З М Ұ Н Ы
К І Р І С П Е 3
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ 6
1.1 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының пайда болуы және оның құрылымы 6
1.2. Бағалы қағаздарды шығару механизмі 24
2 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ 45
2.1 Негізгі нарықтың түрлері мен оларды талдау 45
2.2 Туынды нарықтың маңызы мен олардың жағдайы 68
3 ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ІШКІ ҚАРЫЗ АЛУ СТРАТЕГИЯСЫН ӘЗІРЛЕУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК МӘСЕЛЕЛЕРІ 118
Қорытынды 133
Қолданылған әдебиеттер тізімі 135
К І Р І С П Е
Қазақстанның орталықтанған – жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі қоғамдық өндірістің сипатын өзгертті. Олар–меншік қатынастарын және шаруашылық субъектілерінің құрылымы мен оның қызмет көрсету механизмін сондай-ақ олардың өзара қаржылық байланыстарының нысандары мен қоғамның барлық топтарының шаруашылық нәтижесіне әсерін тигізеді.
Бұл дипломдық жұмыс кіріспе, қорытынды және үш тараудан қарастырылып жазылған.
Бірінші тарауда еліміздегі бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы мен дамуы, құқылық нормативтер қарастырылған.
Екінші тарауда негізігі және туынды нарық мәні мен олардың қызметтері, операция жүргізу тәсілдері, яғни акция мен облигация бағалы қағаздарының есептеу әдістері ұсынылған. Сонымен қатар Қазақстан қор биржасының мақсаттары мен мәмілелер түрлерінің ерекшелігі мен брокер, дилерлердің келісім жасау шарттары мен олардың жұмысының қаржылық нәтижесі салыстырылып талдау жасалған.
Ал, үшінші тарауда ұзақ мерзімді ішкі қарыз алу стратегиясын дайындаудың әдістемелік проблемалары зерттеліп ұсынылған.
Дипломдық жұмысты орындау барысында статистикалық және бухгалтерлік кезеңді басылымдар қолданылды.
Дегенмен бағалы қағаздар нарығы туралы заңға өзгерістер енгізілгенімен білікті мамандар даярлау, бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы операцияларды меңгеру міндетті пайда болғанын айқындайды. Бұл өте терең экономикалық және құқықтық білімді, математикалық және бағдарламалық жағынан қамтитын және жинақталған дағдыны ұғынуды талап ететін күрделі де қиын кәсіпшілік. Сондықтан бағалы қағаздармен қызмет жасайтын жоғары білімді мамандар дайындау – уақыт талабы. Әрине бұндай істе нақты көмекті қазіргі батыс және отандық авторлардың ғылыми еңбектерін оқып, үйренуге болады, сонымен бірге өткен тарихқа да оралу, оны білу – алға басудың кепілі. Революцияға дейінгі Ресейде бағалы қағаздар, қор биржалары және коммерциялық банктер туралы ғылым кең тараған. Демек, өткен тәжірбиені зерттеп және өз мемлекетіміздегі қазіргі қажеттілікті ескеріп, бағалы қағаздар нарығы туралы негіздей отырып осы дипломдық жұмысымды зерттеп орындадым.
Менің, жазып отырған дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты – бағалы қағаздар нарығының теориялық және әдістемелік негіздерімен қатар оның жоғарыда аталған ұйымдық-экономикалық құрылымдарының нарықтық экономикадағы маңызын көрсету және бағалы қағздардың биржада сатылуы мен олардың үстінен қосымша үлестерді есептеу. Жоғарыда көрсетілген мәселелер тақырыпты таңдаудың себеп болды.
Бұл жұмысты жазу барысында тек қана қазақстандық авторлар оқулықтары ғана емес, сонымен қатар шетел әдебиеттер авторы қолданылды. Жалпы дипломдық жұмыс әдістемелік нұсқауға сай орындалды.
1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
1.1 Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының пайда болуы және оның құрылымы
Нарық – бұл күрделі, әрі жан-жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы болғандықтан, ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет нарығын қамтыса, екінші жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлік нарығынан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысты ұлттық экономикалық механизмді құрайды. Ал бұл механизм несиеге негізделген, басқаша айтқанда, нарыққа қатысушылардың басым көпшілігі іскерлік шартқа қол қойып, өздеріне бағалы қағаз түрінде міндеттеме алады. Кәсіпкерлердің өзара жасаған дәл осы міндеттемелері – экономикалық механизмнің тұрақтылығының кепілі.
1.2. Бағалы қағаздарды шығару механизмі
Бағалы қағаздар - ең алдымен мүлікті иемденуге құқық беретін ақшалы құжат немесе қарыз берушіге қарыз алушының берген қарыз міндеттемесі. Бағалы қағаздар толтырылуы немесе жазылуы жөнінен екі түрі болуы мүмкін: не заң жүзінде бекітілген жеке құлжат түрі, есепшотқа енгізілген жазу түрі. Егер басқа адамға иемденуші бірлсе бағалы қағаздардың екінші түрі бойынша ерекше бірлік толтырылып беріледі. Оны иемдену құқын беретін құжатты сертификат деп атайды.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын анықтау үшін кәсіпорынның мүлкінен келесідей баланс пассивінің баптары шығарылып тасталады:
- басқада кәсіпорындардан алынған мақсатты қаржыландыру қаражаттары;
- несие және заедық қаражаттар - қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер;
- есеп айырысулар және баланс пассивінің басқадай, яғни заемдық және уақытша тартылған қаражаттар бөлігі.
Брокерлік фирманың қызмет аясына мына міндеттер кіреді:
1. консалинг (кеңес беру);
2. бағалы қағаздарды бірінші және екінші нарыққа орналастыру;
3. инвестициялық қорларды құру және оны басқару.
2 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
2.1 Негізгі нарықтың түрлері мен оларды талдау
Акция акионерлік қоғамның капиталына қаражат қосқандағын куәландыратын жазбаша куәлікті, меншік нысаның білдіретін бағалы қағаз.
Акция кез кезегінде, оның иесіне тиісті акция сомасына сәйкес салынған капиталына белпгі біp дивидент алуға құқық береді. Акцияны иеленуші акционер, деп аталады. Оның тұрақты табыс әкелетін бағалы қағаз иесінен
2.2 Туынды нарықтың маңызы мен олардың жағдайы
Қазақстан қор нарығының қалыптасу жағдайындағы бағалы қағаздармен жасалатын операциялардың жоғары тәуекелдігі өз кезегінде оларды төмендетуге қолайлы құралдарды іздестіруді қажет етеді. Олардың біріне – опциондық cауданың дамуы жатады.
2.3 Қазақстан Республикасының қор биржасындағы бағалы қағаздар бойынша жүргізілетін операциялар түрлері және оларды талдау
Қоp биржасы деген бағалы қағаздар сатып алынатын және сатылатын негізгі нарық орны.
Экономикасы дамыған мемлекеттерде биржалар бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы,
-қор биржасы (бағалы қағаздар сатады);
-валюта биржасы;
-тауар биржасы;
-еңбек биржасы.
Сонымен, биржа-нарықтың ұйымдасқан тура, онда сұраным мен ұсыным негізінде тауармен, бағалы қағаздармен сауда жасалады және қызметкерлер жалданады. Ол - сатушылар мен сатып алушылар келісімге келу үшін кездесетін орын.
Қорытынды
Қазіргі Қазақстан экономикасы нарықтық қатынастарың қалыптасу процесінің жүруімен сипаталатынына көз жеткізгеннен кейін және олардың пайда болуы мен қалыптасуы экономиканың барлық сферасын қамтыған дағдарысты жеңу және экономиканы әкімшiлік-әміршілдік арқылы басқарудың мүмкін eмeстігі анықталды.
Экономиканың кейінгі жасалған, жекешелендіру процесі бағалы қағаздар нарығының дамуына ат салысты, яғни мұнда кәсіпорынды мүліктік жауапкер шілігі анықталған заңды тұлғалар құқықтарына бөліп беру құқығы қарастырылды. Сонымен қатар шаруашылықтың акционерлік қоғамдағы капитал өндіріс құралдары және бағалы қағаздар формасында қызмет етеді. Бұл өндіріс құралдарына қоғамдық иемдену құқығын бекітудің материалдық алғы шарты болып табылады. Акционерлік меншік формасын енгізу инфляцияның өсу қарқынын төмендеуге мүмкіндік берумен қатар, мемлекеттің шығыстарын, сол сияқты бағалы қағаздар нарығының дамуын қамтамасыз етеді.
Қорыта айтқанда, бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары және бағалы қағаздар бойынша жасалатын операциялар түрлері жылдан жылға даму сатысында, сондай-ақ халық бағалы қағаздардың құндылығын түсініп экономикалық тиімділігі мен оның белгілі бір капаитал екендігін түсінді. Сонымен қатар мемлекеттік және корпоративтік бағалы қағаздардың айырмашылықтары мен өтімділік деңгейін ажырата білді.
Еліміздің нарықтық экономика талабына сәйкес бағалы қағаздар нарығының қазіргі түсінігі меншіктің бір формасына монополия болуды тіркесе шығара отырып оның көп түрлілігіне экономикалық және саяси тендіктің болуын талап етеді. Ол үшін нарық заңына сүйене отырып, экономикалық процестерді дұрыс реттеу, сондай-ақ шаруашылықтың іскерлік белсендігі үшін бірқатар ынталандыру жағдайларын жасау қажет.
Қазіргі уақытта бағалы қағаздар туралы шыққан заңдар жетілген және бағалы қағаздар нарығының құқықтық негіздерінің қалыптастыру процесі аяқталды деуге болмайды. Дегенмен нарықтың дамыған, жетілген инфақұрылымы қалыптасу жолында. Бүгінгі күні айтылған заңдарда пайдаланудың нәтижесінде мемлекетіміздің бағалы қағаздар нарығының құқықтық қамтамасыз етудің жетістіктері мен кемшілектерін анықталған мүмкіншілік бар.
Сонымен менімен таңдалған дипломдық жұмысымды жасалған зерттеулер мен бағалы қағаздар нарығының нәтижелері бойынша келесідей қорытындылар айтуға болады:
1. Жаңа қабылданған заң бойынша бағалы қағаздар нарығының екінші нарығы даму сатысына көшіп оңтайлы жағымды нәтиже берсе;
2. Қор биржасындағы акция курсының динамикасы, яғни баға қозғалысы күрт өзгермесе, себебі ол акционерлік қоғамның қаржы жағдайына әсер ететін маңызды фактор;
3. Еліміздің азаматтарының қаржы ұйымдары қызметіне толығымен қол жеткізуін қамтамасыз етететін бағалы қағаздар нарығында трансфер-агенттер жүйесі толығымен дамыса;
4. Бағалы қағаздар нарығында орталық депозитария, тіркеуші, төлем агенті қызметтерін атқаратын Орталық депозитария базасында аса ірі, көпкәсіпті, яғни ірі қалалардағы филиалдарымен ұйымдар құрылып бағалы қағаздарды қорғау деңгейін артса;
5. Брокерлік және дилерлік ұйымдардың операциялар тізімін кеңейте және ұлғайта отырып, олардың капиталданумен қатар, валюталық нарыққа енуі деңгейін артса;
6. Бағалы қағаздар нарығы субъектілерінің реттелуін инвестициялық үрдістің басты делдал болып табылатын лицензиялану қатынастары бойынша пруденциялдық реттелу жолымен Еуропалық одақтастық директивасы талаптарымен жүзеге асыру;
7. Бағалы қағаздар нарығындағы бәсекелестікті бейімдеу нормаларын бағыттап отыру.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қ.Р. заңы «Бағалы қағаздар нарығы жөнінде» 5.03.1997 ж. тағайындалған //– 02.06.2003 ж.
2. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг. Ведение в фондовые операции. М, :Фис,
3. Фельдмана А.А Гос. Ценные бумаги. Учебное пособие (2-ое изд. – М, :Инфра – 1995ж.)
4. Фельдман А.А. Депозитные и сбнрнгательные сертификаты. Чековое обращение. Пособие. М:Инфра – М, 1995ж.
5. Шарипбаев А.А, Ануарбеков Е.А Справочник по ценным бумагам Р.К Алматы, РИК, 1995ж.
6. Аграхов М.М Учение о ценных бумагах. М: Финстат. Информ , 1993ж.
7. Под редакцией В.А. Галанова, А.И. Басова Биржовое дело, Учебник. М:1998ж.
8. Б.А. Көшенова. Бағалы қағаздар нарығы. Оқу құралы. Алматы. 1999ж.9. Аль-Пари // №1(79) 2004 ж.
17. ҚР Президентінің жарлығы «БҚ шығаруы мен Қор биржасы жөнінде» 1995ж.
