Талап өндірісінің түсінігі және маңызы
Мазмұны
Кіріспе 3
І тарау. Талап өндірісінің нысандары және меншік түсінігі 5
ІІ тарау. Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың және олардың бірлестіктерінің жеке меншік құқығы 12
ІІІ тарау. Талап өндірісіне қарсы қылмыстар 18
IV тарау. Азаматтардың талап өндірісінің мазмұны мен жүзеге асырылуы 20
Қорытынды 22
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 23
Кіріспе
Талап өндірісінің құқығы және әр түрлі ұғымдар. Талап өндірісі туралы айтылғанда еңбек өнімдерінің тиісті нысандарын иеленумен шарттастықтағы өндіріс құрал-жабдықтары мен өнімдеріне иелік жасау жөніндегі белгілі бір қоғамдық қатынастар туралы сөз болады.
Талап – қоғам өмірінің шарты. Талап өндірісінің сипатындағы экономикалық санат болса, ал меншік құқығы қондырмалық тәртіптегі ұғым болып табылады.
Талап өндірісі объективті және субъективті мағынада түсініледі. Объективті мағына бойынша талап құқығы өндіріс құрал-жабдықтары мен өнімдерін иелену, пайдалану және оларға билік ету қатынастарын дәйектейтін құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады. Талап өндірісіне субъективті мағынасында – белгілі бір адамның нақты мүлікке қатысты құқығы болып табылады.
І тарау. Талап өндірісінің нысандары және меншік түсінігі
Қазіргі Конституциямызға сәйкес талап өндірісінің төмендегідей нысандары бар: жеке және мемлекеттік.
Жеке талап азаматтардың және мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктерінің талабы ретінде анықталады. Азаматтарға байланысты жеке талаптың ұғымы түсінікті болса, мемлекеттік емес заңды тұлғалардың талап құқығын анықтау үшін заңды тұлғалардың ұйымдастыру-құқықтық нысандарына көз жүгіртуіміз қажет. Азаматтық Кодекстің 34-ші бабында көрсетілгеніндей заңды тұлғалар үлкен екі топқа бөлінген. Мемлекеттік талаптың негізінде құралмаған барлық заңды тұлғалардың талабы жеке талап болып есептелуі тиіс. Коммерциялық ұйымдарға келетін болсақ, талап негізінде құралатындардың қатарына шаруашылық серіктестіктер, акционерлік қоғам және өндірістік кооперативтер жатқызылса, коммерциялық емес ұйымдардың қатары да заңды нақты анықтала отырып, оларды да ұйымдастыру – құқықтық жеке талапқа негізделеді.
Республика аумағында мемлекеттік талап өндірісінің субъектісі Қазақстан Республикасы болып табылады. Мемлекеттік мүлікті иелену, пайдалану және билік ету құқығын жүзеге асыру Қазақстан Республикасы атынан белгіленген тәртіптер бойынша Парламентке жүктелген. Ол бұл құқықтарын Үкіметке беруі мүмкін.
ІІ тарау. Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың және олардың бірлестіктерінің жеке меншік құқығы
Заңды тұлғалардың жеке меншігі ретінде шаруашылық серіктестері мен акционерлік қоғамдардың, кооперативтердің мемлекеттік емес басқа да заңды тұлғалардың, бірлестіктердің мүлкі танылады.
Қазіргі кезеңде жеке меншік елеулі бөлігін иеленетін әр түрлі шаруашылық серіктестері кең тараған. Мұндай меншікті құрудың, пайдаланудың, сондай-ақ оның құқықтық ережелері тәртібінің өзіндік сипаттары бар.
Жарғылық капиталы қор құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарына (үлесіне) бөлінген, өз қызметінің негізгі мақсаты пайда табу деп есептелетін және заңды тұлға болып табылатын коммерциялық ұйым шаруашылық серіктестігі болып танылады.
Серіктестік өз қызметін тауар - ақша қатынастарын кең пайдалану жолмен өзін-өзі қаржыландыру принциптері негізінде құрады.
ІІІ тарау. Талап өндірісіне қарсы қылмыстар
Талап өндірісіне қарсы қылмыстың түсінігіне талап өндірісіне қол сұғудың барлық түрлері жатады. Талапқа қол сұғудың нәтижесінде талап жойылуы мүмкін (өрт салу, қирату) немесе иесінің еркінсіз ұрланады, басқа жолдармен алынады (талап, иемдену т.б).
IV тарау. Азаматтардың талап өндірісінің мазмұны мен жүзеге асырылуы
1. Азаматтардың талап ету өндірісі дегеніміз - оны өзіне тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету өкілеттігі болып табылады. Азамат өз қалауынша өз мүлкіне қатысты кез келген қатынасты жасай алады (АК-тің 188-бабы). Сонымен заң меншік иесінің өз өкілеттілігін жүзеге асырудың жалпы бағытын айқындап береді. Жеке кәсіпкер, егер заңды өзгеше көзделмесе, кәсіпкерлік қызметтің кез келген түрін жүзеге асыруға құқылы («Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңның 13-бабы). Жеке кәсіпкерлік азаматтың өзінің иелігіне жататын меншік және басқа құқықтар негізінде жүзеге асады, сол құқықтар арқылы әлгі мүліктерді иеленіп, пайдаланып, оған билік етеді.
Азаматтар заңға сәйкес өзінің қарамағындағы ғимаратты, құрылысты, мекен-жайды, сондай-ақ көп пәтерлі үйдегі пәтерін кәсіпкерлік қызмет мақсатында жалға беруге құқылы.
Қорытынды
Сонымен қорыта айтқанда, талап ету адамның иеленіп алған заты. Сол зат арқылы ол өзінің иелену, пайдалану, билік ету құқығын жүзеге асырып отырады. Мемлекет те тап сондай жағдайда болмақ. Мемлекет өз меншігіне өзі жауапты болса, жеке адамның меншігіне мемлекет жауап бермек. Өйткені мемлекет құқылы көмек арқылы қоғамның өмірін, тұрмысын және өндірістік жағдайын қамтамасыз етпек. Сондай-ақ қоғам мемлекет алдында өз ісіне жауапты болса, мемлекет те қоғам алдында өз ісіне жауапты болмақ.