Для Казахстана

1 Қаржылық инвестициялар туралы теориялық ұғым

1.1 Инвестицияның маңызы және оларды жіктеу

Кез келген кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындар әрекетінің маңызды өрісінің бірі-инвестициялық әрекет болып есептеледі.
Кәсіпорындардың қаржы ресурстары-ағымдағы шығындарды-қаржыландыруға және инвестициялауға бағытталады.
Инвестиция - бұл ақша қаражаты, бағалы қағаздар, басқадай мүліктер, оның ішінде мүлікке иелік ету және тағы басқа белгілі бір пайда табу мақсатымен кәсіпкерлік объектіге салу.
Инвестиция фирмалардың серпінді дамуын қамтамасыз етеді және келесі мақсатты орындауға жағдай жасайды, олар: қаржы және материалдық ресурстарды жинақтау есебінен меншік кәсіпкерлік әрекетті кеңейтеді, жаңа кәсіпорынды сатып алады,бизнестің жаңа түрлерін игеруге байланысты әрекеттерін әртараптандырады.
Кәсіпкерлікпен айналысушы кәсіпорындар инвестицияны әртүрлі түрінде іске асырады, өйткені инвестиция объектілерінің көптеген түрлері бар.

1.2 Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері

Уақыт параметрі ескерілуіне немесе ескерілмеуіне байланыссыз инвестициялық қызметтерді зерттеуде қолданылатын критерийлерді келесі екі топқа бөлуге болады:
А) Дисконттауға негізделген
В) Есептеуге негізделген
Бірінші топтағы критерийлерге жатады: таза келтірілген құн (NPV), таза терминалдық құн (NTV), инвестициялар рентабельділігінің индексі (PI), пайданың ішкі нормасы (IRR), инвестицияның дисконтталған өтелу мерзімі (DPP). Ал, екінші топқа келесі критерийлер жатады: инвестициялардың өтелу мерзімі (PP), инвестициялардың тиімділік коэффициенті (ARR).
Енді, жоғарыдағы аталған инвестициялық жобаларды бағалау әдістерінің критерийлерін ауқымдырақ қарастырайық.

1.3 Таза терминалдық құнды есептеу әдісі

NPV жобаның басында қажетті ақша ағынына негізделіп, яғни оның негізінде дисконттау операциясы жатыр. Алайда, бұған кері, әрі ұқсас операцияны қолдануға болады-өсірумен.(1-сурет) Бұл жағдайда ақша ағынының элементтері жобаның аяқталуында анықталады, бұл критерий өз кезегінде "таза терминалдық құн " атауына ие болып, NTV белгісімен белгіленеді.

1-сурет. NPV және NTV критерийлерін есептеу лигасы.

1.4 Инвестиция рентабельділігінің индексін есептеу әдісі

Бұл әдіс NPV әдісі есептеулерінің жалғасы болып табылады. Рентабельділік индексі (PI) келесі формуламен есептелінеді:

1.5 Инвестиция табыстылығының ішкі нормасын есептеу әдісі

Инвестиция табыстылығының ішкі нормасыретінде (синонимі: ішкі табыстылық) дисконттау ставкасының r мәнін түсінеді, бұл жағдайда f(х)=0:
IRR=r; бұл жағдайда NPV=f(r)=0
Басқа сөзбен айтқанда, егер IC=CFo деп белгілесек, онда IRR теңдіктен шығады:

2-сурет. Классикалық инвестициялық жобаның NPV графигі.
Төртіншіден, у=f(r) функциясы түзу сызықты болмағандықтан, сонымен қатар ақша ағыны элементтері белгілерінің әртүрлі болып келуіне орай, функция обцисса осімен бірнеше нүктеде қиылысу мүмкін.
Бесіншіден, тағы да, у=f(r) түзу сызықты функция болмағандықтан, IRR критериі қосындылар ерекшелігіне ие болмайды.
Жоспарланатын инвестицияның тиімділігін зерттеу барысында пайданың ішкі нормасын есептеудің мәні келесіде көрініс табады: Жобаның күтілетін табыстылығын көрсетеді және сәйкесінше, осы жобамен байланысты мүмкін болатын шығынның максималды мөлшерін көрсетеді. Мысалы, егер жоба толығымен коммерциялық банк берген несие есебінен қаржыланса, онда IRR мәні банктің пайыз мөлшерлемесінің ең жоғарғы шегін көрсетеді, одан жоғарыласа , жоба шығынды деп таңылады.
Тәжірбиеде кез-келген коммерциялық ұйым өзінің, онымен қоса инвестициялықта қызметін әртүрлі көздерден қаржыландырылады. Ұйым қызметіне қолданған аванстық төлемдер үшін пайыз, дивидент, сыйақы және тағы сондай сияқты төлейді, басқаша айтсақ, экономикалық потенциалын ұстау үшін кейбір шығындар шығарады. Осы шығындардың ұзақ мерзімді қаржы көздерін қатынасын көрсететін көрсеткішті "капиталдың орташа құны" (WACC) деп атайды.
Сонымен, IRR критериінің экономикалық мәні келесіде: рентабельділік деңгейі "капиталдың орташа құны" СС көрсеткішінен, немесе WACC көрсеткішінен, төмен болмайтын кез-келген инвестициялық ұйым қабылдай алады. Белгілі бір жобаға есептелген IRR СС көрсеткішімен салыстырылады, бұл кезде олардың арасындағы байланысты былай түсіндіруге болады:

1.6 Инвестицияның қайтарылу мерзімін анықтайтын әдіс

Дүние жүзілік есептеу-аналитикалық тәжірбиесінде ең оңай және кең тараған әдістерінің бірі болып табылады және ақша ағындарының біркелкі түсуін қарастырмайды. Қайтарылу мерзімін есептеу алгоритмі (РР) инвестициялардан түсетін жоспарланатын табыстардың тең бөлінуіне байланысты болады. Егер табыс жылдар бойынша тең бөлінсе, онда жылдық табыс көлеміне келетін біркелкі шығындарды бөлу арқылы қайтарылу мерзімін табамыз. Бөлшек мәнді тапқанда, ло алғашқы бүтін санына дейін жуықталады. Егер пайда біркелкі бөлінбесе, онда кумулятивті табыс арқылы инвестициялардың өтелетін мерзімі, тікелей жылдарды санау арқылы қайтарылу мерзімін есептейміз. РР көрсеткішін есептеудің жалпы формуласы келесідей түрге ие:

1.7 Инвестиция тиімділік коэффициентін есептеу әдісі

Бұл әдістің 2 жағы бар: біріншіден, ол табыстылық көрсеткішін дисконттауды көздемейді. Екіншіден, табыстылықты таза пайда PN (пайда минус бюджетке аударымдар) көрсеткіші сипаттайды. Алгоритімді есептеу оңай болғандықтан, тәжірибеде оны жиі қолданады: инвестиция тиімділігінің коэффициентін немесе басқаша айтқанда пайдалықтың есепті нормасы (ARR), орташа жылдық пайданы PN инвестицияның орташа көлеміне бөлу арқылы анықталады. Инвестициялардың орташа көлемі капитал салымдарының бастапқы сомасын екіге бөлу арқылы анықталады, егер зерттелетін жоба бойынша барлық капитал шығындары мерзімі аяқталғанда есептен шығарылса, егер қалдық немесе құн (RV) ұйғарылса, онда оның бағалануы есептеулерде ескерілуі керек. Басқаша айтсақ, (12) формула бойынша ARR көрсеткішін есептеу алгоритмі әртүрлі болады, олардың кең тарағаны:

2 Нақтылы инвестициялық мысалдарды бағалау

2.1 ЖШС « Аквадон» инвестициялық жобасы

ТОО ″Аквадон″ инвестициялық жобасы.
Ұйым ерекше табиғи бұлақ ас суын өндірумен айналысады.
Кәсіпорын туралы ақпарат.
Мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Шымкент қаласы, Асанбай Асқаров көшесі 32.
Телефон: (3252) 751446
Кәсіпорын басшысы: Дугоев Валерий Астраханович.
ТОО ″Аквадон″ арнайы бұл жобаны іске асыру үшін 2005 жылы ұйымдастырылған. ТОО ″Аквадон″ Шымкент қаласында орналасқан, ол біздің республикамыздың маңызды қалаларының бірі.
Жобаның жалпы тұжырымдамасы.
Жоба бойынша ұйым бұлақ ас суын 1,5 және 5,0 литр көлемі бар политилен бөтелкелеріне құюмен айналысады.
Химикалық құрамы ерекше және құрамындағы тұздар бойынша ультрапрестік, жұмсақ, гидрокарбанаты, кальциі бар ″Куаридон″ қайнар көзінің таулы-бұлақ суы (теңіз деңгейінен 1832м) құйылады және сатылуға ұсынылады. Оның артықшылықтары: төлем дәрежелі минералдары бар-50 мг/л, үнемі қолдану жүйке жүйесінде тұздардың жиналмауына әкелді. Бұндай суды тамақ даярлауда қолдануға болады. Бұл суды балаларға өмір сүре бастаған күндерінен бастап, сонымен қатар олардан үлкен балаларға құрғақ тамақтану тағамдарына қосуға болады.
Жоба мақсаттары:
Бәсекеге қабілетті, рентабельділігі жоғары, жылына төмендегідей тауар көлемін өндіріп, шығара алатын кәсіпорын (мың бут.):

3 Кәсіпорынның инвестициялық саясатын басқару

Кәсіпорынның инвестициялық қызметі оның ұзақ мерзімді дамуына байланысты, сондықтан ол арнайы инвестициялық саясатқа бағынуы тиіс.
Инвестициялық қызметтің басты мақсаты капиталды тиімдірек салып, жұмсап, кәсіпорынның экономикалық беделдігін көтеру. Осы мақсатты ескеріп, кәсіпорындар инвестициялық мақсаттарын қалыптастырады.
Инвестициялық саясат кәсіпорынның жалпы қаржылық стратегиясы шаруашылық қызметінің экономикалық беделділігінің өсуі мен оның дамуының жоғары темптерін қамтамасыз ету мақсатында оның нақты және қаржылық инвестицияларының тиімді формасын таңдап, іске асыруын көрсетеді. Кәсіпорынның инвестициялық саясатын даярлау келесідей негізгі сатыларды қамтиды (1 – сурет).
1. Оның экономикалық және қаржылық даму стратегиясына сәйкес кәсіпорын инвестициялық қызметінің жекелеген бағыттарының қылыптасуы. Бұл бағыттарды даярлау келесі шешімдерді шешуге әзірленген: кезеңнің жеке этаптарында инвестициялаудың негізгі формаларының сәйкетігін анықтау; инвестициялық қызметтің салалық бағытын анықтау (көп салалы шаруашылық қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін); инвестициялық қызметтің регионалдық бағытын анықтау. Оның экономикалық және қаржылық даму стратегияларына сәйкес кәсіпорынның инвестициялық қызметінің жекелеген бағыттарының қалыптасуының келешек кезеңдегі сатылардағы қызметтің мақсаттары мен бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Мен өз курстық жұмысымды аяқтағанда, келесідей қорытындыларға келдім:
1. Инвестициялық жобалар компанияға ғана емес, сонымен бірге барша халық пен мемлекетке тиімді ( егер сол мемлекет шегінде жүзеге асса);
2. Инвестициялық жобаларды есептеудің бірнеше жолы бар. Қандай да бір жолды таңдау компанияның ішкі саясатына байланысты болады;
3. Компания инвестициялауды өз қаражаты есебінен, әлде тартылған қаражат есебінен жүзеге асыратынын анықтауы керек;
4. Инвестициялық жоба біреу ғана болмау керек. Себебі, басқа да альтернативті инвестициялық жобаларды қарап, салыстырмалы түрде, бірнешеуінен біреуін таңдауы қажет;

Қолданылған әдебиеттер

1. Основы финансового менеджмента – И.А. Бланк – Киев : Ника – Центр, 2000
2. Финансирование и кредитование капитальных вложений. Учебник/ Под. Ред. Молякова Д.С. – М.: Финансы и статистика,1988
3. Финансовое планирование и контроль. Под ред. М.А. Поукока и А.Х. Тейлора пер. с англ. А.Г. Пивовара – 2-е издание М.: ИНФРА – М,1996
4. Финансовый менеджмент: Учебник/ под рад. В.С. Золоторева. Ростов Н/Д: Феникс 2000