Бизнесті бағалауда кіріс тәсілі
Жоспар
1 Бизнесті бағалауда кіріс тәсілі 3
1.1 Кіріс (табыс) тәсілінің мазмұны және оны қолдану саласы 3
1.2 Түрлі уақыттағы шығындар мен нәтижелерді дисконттау 8
1.3 Инвестициялық жобаның көрсеткіштерін және капитал бағасын болжамдау 11
1.4 Инвестициялық тәуекелдер 15
Әдебиеттер 19
1 Бизнесті бағалауда кіріс тәсілі
1.1 Кіріс (табыс) тәсілінің мазмұны және оны қолдану саласы
Бағалау – бұл құндылық туралы, қандай да бір процестің немесе объектінің маңыздылығы туралы пікір қалыптастыру. Инвестициялық жоба – бұл белгілі бір түпкі ой, соның ішінде орындалуы үшін инвестицияны талап ететін құрылыс жобасы.
Инвестиция – бұл пайда алу және немесе қандай да бір үміттенген табысқа жету мақсатында нақты активтерге (тікелей инвестициялар) немесе құнды қағаздарға (портфельді инвестициялар) қаржы салу.
Инвестиция құрамына кіретіндер:
Сонымен қатар тиімділікті өлшеу тәжірибесінде шығындардың нәтижелерге қатынасын сипаттайтын көрсеткіштер қолданылады. Тиімділікке қарағанда эффект мынаған тең.
Эффект = нәтижелер – шығындар
Экономикалық тиімділікті өлшеу.
Экономикалық нәтижелерді өлшеушілер ретінде келесідей көрсеткіштер қолданылуы мүмкін:
Нақты өлшемдегі өнім өндірісінің көлемі;
Жалпы табыс (айналым).
Пайда = жалпы табыс – шығындар;
Таза табыс (таза пайда) = пайда – салықтар мен төленетін пайыздар.
Инвестицияның экономикалық тиімділігін анықтау кезінде инвестиция немесе оның жеке элементтері (капитал салымы, капитал және т.б.) шығын ретінде алынады.
1.2 Түрлі уақыттағы шығындар мен нәтижелерді дисконттау
Дисконттау – бұл түрлі уақыттағы шығындар мен нәтижелерді ағымдағы уақыт кезеңіне келтіру.
Осылайша, дисконттау бүгінгі бағалауда келешекте алынатын әрбір ақшалай сомадан тұрады.
Инвестицияның тиімділігін анықтау үшін ұзақ мерзімдегі шығындар мен нәтижелерді салыстыру керек. Бірақ бұл сомалар, нақтырақ айтқанда өздерінің түрлі уақытта болуынан салыстыруға келмейді. Қазіргі кездегі теңге күтілетін табыстағы теңгеге тең емес.
1.3 Инвестициялық жобаның көрсеткіштерін және капитал бағасын болжамдау
Инвестициялық жобаның келешектегі қаржылық нәтижелері ауқымды көрсеткіштерге (мысалы, инвестиция, күтілетін сатылым көлемі, өнім мен қызмет көлемі) және еңбек, капитал, отын, энергия, құрал жабдықтар, материалдар және дайын өнім секілді көрсеткіштерге тәуелді.
Сондықтан инвестициялық жобаларды (кәсіпорынды) бағалаудың маңызды бөлігі өнімге сұраныс пен бағаны орта және ұзақ мерзімге болжамдау болып табылады.
Мұнда баға мен көлемді болжамдау мәселесі өте күрделі болып табылады, тіпті тұрақты экономика жағдайында болса да, өйткені іскерлік белсенділіктің күтпеген циклдық өзгерістері туындайды. Қазақстанда еңбек бағасы (табыс) өнеркәсіптік дамыған елдерге қарағанда әлдеқайда төмен, ал капитал бағасы (банк пайызы) әлдеқайда жоғары.
Сурет 2. Тәуекел факторын ескере отырып жобаларды іріктеу
Көптеген жобалар күрделі схема бойынша іске асырылады. Сондықтан оны жүзеге асырудың әрбір кезеңінде (ҒЗТКЖ, құрылыс, құрал-жабдықтарды жасау және жеткізу, инвесторларды тарту, несие алу және т.б.) тәуекелді бағалаған жөн. Бұл жағдайда расталмаған нәтижелер мен қарастырылмаған шығындарды алу ықтималдығы әрбір кезеңді бағалау бойынша орташа шама ретінде бағаланады.
Тәуекелді төмендетудің мүмкін жолдары: