Предмет: Педагогика
Тип: Бақылау жұмыс
Объем: 55 стр.
Год: 2012
|
Закрыть
|
Қазақтың ұлттық ойындары жастарды тәрбиелеу құралы ретінде
Жоспар
Кіріспе 3
1 Қазақтың ұлттық ойындары жастарды тәрбиелеу құралы ретінде 5
1.1 Халықтық ырықты ойындардың даму тарихы 5
1.2 Қазақтың ұлттық ырықты ойындарының тарихи дамуының ерекшеліктері 9
1.3 Қазақтың ұлттық ырықты ойындарын өнегелі-жігерлік дайындығы үшін қолдануы 12
1.4 Қазақтың ұлттық ырықты ойындарын эмоционалды халын реттеу үшін қолдануы 14
1.5 Қазақтың ұлттық ойындары басқа ұлттар ойындарынан айрықша ерекшеліктері 15
1.6 Қазақтың ұлттық ойындары 16
1.7 Қазақ халқының ойындары 17
1.7.1 «Аламан бәйге» 17
1.7.2 «Бәйге» 17
1.7.3 «Біркүт салу», «құс салу» 17
1.7.4 «Жамбы ату» 17
1.7.5 «Жаяу жарыс» 18
1.7.6 «Жорға жарыс» 18
1.7.7 «Көкпар» 18
1.7.8 «Күміс алу» 19
1.7.9 «Қыз қуу» 19
1.7.10 «Қыз жарыс» 19
1.7.11 «Сайыс» 20
1.7.12 «Бұғнай» 20
1.7.13 «Қасқұлақ» (қасқыр) 20
1.7.14 «Тартыс» 21
1.7.15 «Қандық-сандық» – сайыс 21
1.7.16 «Себет» 22
1.7.17 «Әйгөлек» 22
1.7.18 «Ақ сүйек» 22
1.7.19 «Алтыбақан» 23
1.7.20 «Аңшылар» 24
1.7.21 «Арқан тартыс» 24
1.7.22 «Арынды арқан» 24
1.7.23 «Асау местек» 25
1.7.24 «Асық ойындары» 25
1.7.25 «Алшы» 26
1.7.26 «Кетсін біреуі» 27
1.7.27 «Құмарлық» 27
1.7.28 «Хан ату» 27
1.7.29 «Атқаума» 28
1.7.30 «Атынды ата» 28
1.7.31 «Қара сиыр» 28
1.7.32 «Таяқ жүгірту» 29
1.7.33 «Әуе таяқ» 29
1.7.34 «Бөрік теппек» 30
1.7.35 «Сақина салу» 30
1.7.36 «Сиқырлы таяқ» 31
1.7.37 «Қарагие» 31
1.7.38 «Монданақ» 32
1.7.39 «Бестас» 32
1.7.40 «Жігіт қуалау» 34
1.7.41 «Түйілген орамал» 35
1.7.42 «Жаяу көкпар» 35
1.7.43 «Ат үстінен тартыс» 36
1.7.44 «Аяқ астындығы жіп» 37
1.7.45 «Секіруден секіру» 37
1.7.46 «Ұзындыққа секірумен эстафета» 38
1.7.47 «Қазақша күрес» 39
1.7.48 «Арқанда ойнаушылар» 39
1.7.49 «Жамбы ату» (ойын түрі) 40
1.7.50 «Тымақ ұру» 40
1.7.51 «Білек сыңасу» 41
1.7.52 «Қандық – сандық» (тізеде тұрып күресу) 41
1.7.53 «Қамал күзету» 41
1.7.54 «Қалашыққа жеткізу» 41
1.7.55 «Кімдікі алысқа» 41
1.7.56 «Жауынгерлі әтештер» 42
1.7.57 «Жұптасып тартысу» 42
1.7.58 «Тартылу таяғы» 43
1.7.59 «Ақсақ қарға» 43
1.7.60 «Қысқа жүгірістер» 43
1.7.61 «Жылжымалы нысана» 43
1.7.62 «Тұмақ ұру» (ойын түрі) 44
1.7.63 «Ордағы қасқыр» 44
1.7.64 «Салт аттылар» 45
1.7.65 «Түйілген орамал» (ойын түрі) 45
1.7.66 «Хан талапай» (ойын түрі) 45
1.7.67 «Көтермек» 45
1.7.68 «Тоғызқұмалақ» 47
1.7.69 «Қазан» 47
1.7.70 «Көкпар» 48
1.7.71 «Ешкіні тарту» 48
1.7.72 «Аламан бәйге» 49
1.7.73 «Солтандар ұрысы» 49
1.7.74 «Жемхана» 49
1.7.75 «Қыз қуу» (ойын түрі) 50
1.7.76 «Түлкішек» 50
1.7.77 «Сайыс» 50
1.7.78 «Көкпар» (ойын түрі) 51
1.7.79 «Аударыспақ» 51
1.7.80 «Мал тұратын жер» 52
1.7.81 «Ат ерттеу» 52
1.7.82 «Ат омырауластыру» 52
1.7.83 «Көкпар тарту» (ойын түрі) 53
1.7.84 «Жігіт қуу» 53
Қорытынды 54
Әдебиет 55
Кіріспе
Қазіргі кезде біздің Республикамыз тәуелсізді болғандықтан ежелгі мәдениеттің қайта өрленуі жүріп жатыр, сонымен қатар өздерінің құрамына кіретін бай пласттер, өнер мен әдебиеттегі ұлттық дәстүрлер дамып келеді, қайсыларына халық ойындары да кіреді. Бұлар, ғасырлар бойы өсіп келе жатқан ұрпақтарды тәрбиелеу құралы ретінде қолданған және мәдени мұра болып келеді.
Ойын адамға сәйкес, тарихи жасалынған қоғамдық туындама және өзара іс-әрекет түрі.
Ойын демалыстың, өзара танудың, денелік және жалпы әлеуметтік тәрбиенің, спорттың құралы бола алады.
Ойын, мәдени элементі сияқты бүкіл мәдени қоғамымен дамиды, сонымен қатар адамдардың демалыстағы, рухани және денелік күштерінің дамуындағы әрбір сұраныстарына сәйкес келеді. Ойын іс-әрекеті мәдени элементі ғана болып келмейді, сонымен қатар мақсатты бағытталған, мақсатты қойылымдармен мотивацияланған іс-әрекеттердің әр түрлілігімен міңезделген және де тәрбиелеудің сауапты құралы болып келеді. Ойындар адамның мәдени мұрасы болып табылады. Бұлардың әр түрлілігі көп. Бұлар, адамның материалдық және рухани қоғамның бүкіл аймақтарын көрсетеді. Әрине ойындарды білімнің көптеген салалары: тарих, этнография, антропология, педагогика, дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі және т.б. зерттеген және зерттеп жатыр.
1 Қазақтың ұлттық ойындары жастарды тәрбиелеу құралы ретінде
1.1 Халықтық ырықты ойындардың даму тарихы
“Ойын” түсінігі өзіне көптеген ойын фольклордың әр-түрлі формаларын кіргізеді, қайда қайсысы, аяқ шеніңде, балалардың әр-түрлілік: денелік, психикалық, ойлық дамуына әсер етеді. Ұлттық ырықты ойыны да ойын фольклорының бір түрі болып келеді, қайда жоғарланған ориентация әрекеттердің қарқындылығында білдіріледі.
Алғашқыда ойындар тек еңбекшілік және тұрмыстық әрекеттерін ғана білдірген. Кейін бұл түсінік кеңейген және бұған кең мазмұн салынатын.
Ырықты ойындардың алғашқы қалыптасу этапы (адам әрекетінің ең ежелгі формалары ретінде) жинақтау мен аңшылықты имитациялайтын, ұқсас келетін әрекеттерімен міңезделеді. Сондықтан, фольклорлық фондтар құрамында ырықты ойындар болғандықтан, жануарлар мен құстардың қылықтарымен ғана емес, сонымен қатар бұларды ұстауымен байланысты болып міңезделген болып келеді.
1.2 Қазақтың ұлттық ырықты ойындарының тарихи дамуының ерекшеліктері
Ежелгі Қазақстанның көпшілік халық бөлшегі ауыл шаруашылығымен айналысқан. Қазақтарда көбінесе көшпенділі және жартылай көшпенділі аң шаруашылығы асатын. Ол Қазақстанға көшіп келген орыс пен украиндық шаруашылықтарында жер игеру болатын.
Қазақ халқының мәдени қалыптасуына, оның салт-дәстүрлеріне, тұрмыстын және өмірдің әлеуметтік-экономикалық жағдайларына өз әсерін тигізетін. Қазақтардың ойындарында ежелгі заманнан келе жатқан тастан, ағаштан, аң сүйектерінен, кейін металлдан жасалынған құралдар қолданатын. Кең дамыған халықаралық қарым-қатынастар ойын-сауықтың жаңа түрлерін тудырып, жалпы мәдени бойын көтереді.
Ғасырлар бойы балалар мен жастарды ерте жасынан ұлттық ойындарымен тәрбиелеу, қоғамдағы қарым-қатынасқа, қоршаған айналаға дұрыс қатынасуды қалыптасуына әсер етті. Қазақтардың өнегелік-этникалық сұраныстарына сәйкес бозбала жасында күнделікті қоғам өмірінде қарқынды қатынасу тәрбиеленетін.
1.3 Қазақтың ұлттық ырықты ойындарын өнегелі-жігерлік дайындығы үшін қолдануы
Спортта ойын мен ойын әдісін жаттығулардың ерекше түрі деп түсінуі дұрыс емес, бұны ұжымды жасауға көмектесетін жүйесі сияқты деп түсіну керек. Бұндай ұжымдық тәрбиесі жарыстарға дайындық жүйесімен жоспарланады, ал ойын осындай дайындықтың қарқынды құралдардың бірі болып келеді. Адам өзінің денесімен басқару білетінің көрсетуге немесе метрлермен, секундтармен, килілермен “жарысуға”, дербес жағдайларымен сәттіліке жетуге, ұжымдық сезімің тәрбиелейтін спорт түрлерімен шұғылдануы өте маңызды. Осында спорттық күрес спецификасы және жеке сәттілікті рөлі үшін, жаттықтырушыларға және жолдастарға менмендік және танымаушылық сезімдері дамуы мүмкін. Бұдан ешқанадай спорт түрлерінің өкілдері сақталған емес. Ырықты ойындардың ұжымдық бастамасы өнегелі сапаларын және ұнамды міңез-құлықты қалыптастыруға көмектеседі. “Жеңіңпаздың” өзі жолдастар арасында ойын бойынша алды бола алмауы мүмкін. Ойында әрқайсысы өзінің нашар жақтарын сезінеді және жалпы достастық жағдайларының артық екенің көрнекті көре алады. Ойын бойынша жолдастардың пікірі әрбір ойыншының тұрыс-жүрісіне үлкен әсер етеді.
1.4 Қазақтың ұлттық ырықты ойындарын эмоционалды халын реттеу үшін қолдануы
Жасалынып жатқан жаттығулардың бір түрлі міңезінен немесе жоғары темптен шығарылған зейін тұрақтылығы бұзылған кезде, ойындарды жаттықтыруға қосқанда, шұғылданушылардың зейінің жоғарлатады және жұмыскерлікті қалпына келтіреді. Техникалық әрекеттерді меңгеру процессі, дене сапаларын тәрбиелеуі спортшының көңіл-күйінен, оның құмарлығынан тікелей байланысты. Ойыншыларда астеникалық (жағымсыз) эмоциялардың пайда болуында жаттықтыруды жарамды әрекеттер коэффиценті едәуір төмендейді. Бұған жасалынатын жаттығуларға бұлшықет әрекетінің міңезі мен ритмі, өзінің әрекеттік құрамы бойынша ұқсамайтын, қиындығы аз ойындарының кіруі, шұғылданушыларда сценикалық (жағымды) эмоцияларын тудыруға әсер етеді. Бір әрекет түрінен басқасына ауысқаны, сайысу элементі, ойындағы еркін тандау әрекеті қарқынды демалыстан кейін қарқынды жаттықтыруды жалғастыру үшін “екінші демін” ашуға рұқсат ететін сияқты. Сабақтар процессінде ойындарды ақылмен қолданғанда бұларға бүкіл жаттықтыру циклы бойынша қызығушылық сақталып тұрады.
1.5 Қазақтың ұлттық ойындары басқа ұлттар ойындарынан айрықша ерекшеліктері
Ұлттық ойындар бүкіл уақыттар бойы үлкен қоғамдық маңызы болды. Бұлардын пайда болуы ежелгі заманға жатады және өзінің дамуына халықтың шаруашылық әрекетіне және қоғамдық қатынастарына сәйкес келетін, кезекпен ауысқан түрлер қатарынан өтті. Бірақ бұған қарамастан ойындар бізге өзінің ойын жеткізіп, ерекшілігін жоғалтқан жоқ. Ғасырлар бойы бұларда адамдардың ұлттық тұрақтылықтары, еңбектері, тұрмыстары, өмір бейнелері жарық көрініп жатты. Бір немесе басқа деңгейде болса да, басқа халықтар ойындарынан қазақтың ұлттық ойындары өзінің мағыналы мазмұнымен айрықша болады. Қазіргі заман мен болашақты байланыстыратын, халықтың рухани тәжірибесің, оның педагогикалық көзқарастарын сақтап тұратын халықтың есте қаларлығы бұл – ұлттық ойындар. Ойындар жататын мәдениетінде ұлттық ойлары, өздік танулары, түсініктері және де тарихы көрінеді.
1.6 Қазақтың ұлттық ойындары
Қазақтардың ойындарында ежелгі заманнан келе жатқан тастан, ағаштан, аң сүйектерінен, кейін металлдан жасалынған құралдар қолданатын. Кең дамыған халықаралық қарым-қатынастар ойын-сауықтың жаңа түрлерін тудырып, жалпы мәдени бойын көтереді.
Ғасырлар бойы балалар мен жастарды ерте жасынан ұлттық ойындарымен тәрбиелеу, қоғамдағы қарым-қатынасқа, қоршаған айналаға дұрыс қатынасу қалыптасуына әсер етті. Қазақтардың өңегелік-этникалық сұраныстарына сәйкес бозбала жасында күнделікті қоғам өмірінде қарқынды қатынасу тәрбиеленетін.
Қазақтардың салт-дәстүрі бойынша, бозбала тәрбиесімен ерлер айналысатын. Ұлдар ойындарында үлкендерге ұқсасып, олардың шаруашылық әрекеттерін жасайтын, ал қыздардын ойындарында тұрмыстық және отбасылық қатынастар көрінетін.
Қорытынды
Қазақтың ұлттық ырықты ойындарының барлық байлығының және оларды қолдануының ғасырлық дәстүрлердің, сонымен қатар ерекше бағалы ұлттық ырықты ойындардың қазіргі замандағы дене шынықтыру – спорттық жұмысын еңгізуінің ғылыми жазылуы және терең оқытуы керек. Ұлттық ойындар әр түрлі тарихи кезеңдерде халық тұрмысының және мәдениетінің нақты және объективті көрінісі болып келеді.
Әдебиет
1 Бородихин В.А. Биосоциальная реабилитация учащихся и студентов средствами физического воспитания и спорта. – Павлодар, 2001. – 210 б.
2 Горанько М. Организация и методика проведения урока по физическому воспитанию. – Алматы, 1994. – 121 б.
3 Иванов Г.Д. Методические рекомендации по профессиально-прикладной физической подготовке студентов. – Алматы, 1997. – 97 б.
4 Төтенаев А.Г. Қазақтың ұлттық ырықты және спорттық ойындары. – Алматы, 1995. – 83 б.
5 Клещева Ю.Н. Игры народов СССР. – М., 1989. – 75 б.
6 Харабуги Л.М. Теория и методика физического воспитания. – М., 1991. – 58 б.
7 Ляха В.И. Физическое воспитание учащихся. – М., 2001. – 9 б.
