Для Казахстана

Кіріспе
Қаржы құқығы - болу үшін дұрыс есептей білу, басқару білу жеткіліксіз, ол үшін ұйымның тиімділігін арттырудың жолын және әдісін ойлап таба білу қажет.
Қандай ғылымның болмасын пайда болу тарихы, маңызы мен мақсаты және қоғамда алатын өз орны бар екендігі белгілі. Солардың ішінде басқа салалардан өзінің ерекшелігімен оқшауланатын қаржы саласы бұдан бірнеше жүздеген жылдар бұрын пайда болып, күнделікті өмірде қолданылуы барысында қоғамдық әлеуметтік - экономикалық жағдайларына қарай өзгерістерге ұшырап келе жатқан ғылым болып табылады.
Қаржы құқығын басқару жүйесінде ең маңызды орындардың бірін иеленеді. Жалпы, бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау, бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындау үшін қажет. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп кәсіпорынның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана бухгалтерлік есеп арқылы ұйымның кірістері мен шығыстарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Бухгалтерлік есеп қаржылық және басқарушы есеп болып екіге бөлінеді. Басқарушы есеп кәсіпорынның қаржылық ақпараттарын ішкі пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе болса, ал қаржылық есеп жоғарыда айтылған қаржылық ақпараттарды ішкі пайдаланушылармен қатар сыртқы пайдаланушыларға жеткізіп отыратын жүйе. Кез келген ұйым үшін қаржылық есеп міндетті түрде жүргізілетін болса, басқарушы есептің жүргізілуі және оның тәртібі әрбір кәсіпорынның экономикалық саясатына байланысты.
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады.
Қазіргі нарықтық қатынастар Қазақстан экономикасына үлкен өзгерістер енгізді. Бұрынғы уақытта экономикалық қатынастар бірыңғай мемлекеттік меншіктің негізінде құралса, енді есеп айырысу, пайда, тиімділік негізінде құрыла бастады.

1. Қаржы құқығының қызметі және рөлі
Қаржы туралы жұмыстың «Афин Республикасының кірістері туралы» алғашқы авторы Ксенафонт болды.
Қаржы қолма-қол ақша. «табыс» ұғымын білдіретін орта ғасырдағы латын тілінің «financia» сөзінен пайда болған француздың финансы сөзінен шыққан.
Бүгінде қаржы термині күнделікті қолданысқа енгізген авторд қиын. Бұл терминнің авторлығын 1577 жылы «Республика туралы алты кітап» деген жұмысын бастырп шығарған француз ғалымы Боденге деген ата атақты ғалымды атауға болады.
Арсттотельдің қаржы саласындағы көзқарасы оның «Афиннің мемлекеттік құрлысы» атты жұмысында баяндалған.
Қаржының ақшадан бірталай айырмашылығы бар деуге болады. Ақша бұл ең алдымен өндірушілердің еңбек шығындары өлшенетін жалпыға ортақ балама, ал қаржы жалпы ішкі өнім мен ұлттық табысты бөлудің және қайта бөлудің экономикалық тетігі.
Қаржы бұл - ақша қорларының жиынтығы жалпы қоғамдық өніммен ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу негізінде ақша қаражаттарының қорларын қалыптастыру және пайдалану жүйесі.

1.2 Қаржылық құқықты басқару және қаржылық саясат
Басқару адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметтерініе де тән. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектілердің объектілерге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.
Қаржылық басқару деп- бұл қаржыны және экономикалық жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау, қаржы саясатын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет шараларының жиынтығы.

Қаржыны жалпы басқару Қазасқатан Республикасының заң шығару қызметтерін жүзеге асыратын елдің ең жоғарғы өкілді органы - Парламентке жүктелген Палаталардың бірлескен отырысында Параламент Үкімет пен Республикасының бюджет комитеті республиканың бюджетіне, бюджетке өзгерістер мен толықтырулар негізеді, бекітеді, салықтар мен алымдарды беолгілейді және республикасының экономикалық мәселелерін шешеді.
Қазақстан республикасының Үкіметі - Парламентке республиканың бюджеті және оның атқарылуы жылдың есепті табыс етеді, сонымен қатар ұлттық қорды пайдалану тәртібін айқындайды, төменгі бюджетпен жоғарғы бюджетке, жоғарғы бюджеттен төменгі бюджетке түсен алмыдар аудару тәртібін қадағалайды.
Минстрліктің негізгі міндеттері мыналар:

Қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар:
1. Нарықтық қатынастарды нығайту шаралары.
2. Дағдарысты жою, қаржы жүйесін орнату.
3. Халықты әлнуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
4. Фискалдық саясат мемлекеттік бюджет, мемлекеттік қорларды толтыру.
5. Экономикалық сасясат- әлеуметтік- экономикалық процестерді реттеу.
Қаржы саясатының мазмұны дегеніміз- экономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке ала отырып, қоғамды дамытудың міндеттеріне байланысты қаржыны ұйымдастыру мен пайдалану.
Қаржы саясатының міндеттері:

2. Шаруашлық жүргізу субъектілерінің қаржы құқығының негіздері қызметтері
Қаржылық басқарудың кең бөлімін шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын басқару орын алады.
Шаруашлық жүргізу субъектілерінің қаржы құқығының негіздері қызметтеі - несие және есеп айырысу операцияларның жаңа нысандарын пайдалана отырып, қаржылық жоспарлауды, қаржылық ресурстарды жүзеге асыру.
Шаруашлық жүргізуші субъектілердің маңызды міндеттері мыналар:
1) Табысты және пайданы өсіру жолдарын іздестіру несмесе дамыту
2) Өндіріс, жаңа техникамен қаржы ресустарымен қамтамасыз ету
3) Мемлекет бюджетіне, банктер жоғарғы ұйымдар алданыдағы қаржылық міндеттемелерін орындау
Қаржы ресурстарын пайдалагуды бақылау
Шаруашлық жүргізу субъектілерінің қаржысы- біріңғай қаржы жүйесінің құрамды бөлігі және айрықша сферасы болып табылады. Ол материалдық және материалдық емес игіліктер жасалатын және елдің қаржы ресурстарының негізі болып қалыптасатын қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет көрсетеді.
Шаруашлық жүргізу субъектілерінің қаржысы 2 функция атқарады:

2.1 Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы
Кіріс түсіру негізгі мақсаты болып табылмайтын және алынған таза табысты қатысушылар арасында бөлмейтін заңитұлға коммерциялық емес ұйымдар болып табылады.
Коммерциялық емес ұйымдар мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам, тұиыну копперативі, қор, діни бірлестік, қауымдастық нысансындағы заңи тұлғалардың бірлестігі нысанада және заңамалық актілерде көзделген өзге де нысандық құрылуы мүмкін, бұл ұйымдардың қызметінің мақсаты пайда, табыс табыу емес, крсінше қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру болып табылады.

2.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысының құқықтарымен рөлі
Шаруашылық қаржы процесінде кәсіпорын мен ұйымдар қаржы қорларын белгілі бір мақсаттарға арналған ақша қаражаттарын қалыптастырып, пайдаланады. Қорлардағы ақша қаражаттары үнемі қозғалсыта болады, түседі, қолданады, жұмасалады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы тәжірибесінде кәсіпорындардың, жеке саланаың немесе бүкіл ұлттық шаруашылықтың өндірістік шаруашылық және әлеуметтік қызметіндегі мақсат-міндеттеріне қарай әр түрлі қорлар пайдаландаы.

2.3 Коммерциялық негізде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы
Коммерциялық шаруашылық жүргізуші субъектілер табыс алу мақсатында құралылады. Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы өаржы жүйесінің маңызды сфераларының бірі ретінде құн түріндегі Жалпы ішкі өнімін жасау, бөлу және пайдалану болып табылады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысы деп- өндірістік капиталдарды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны өткізу, меншікті қаржы ресурстарын жасау, қаржыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржысыне ұйымдастыру белгілі бір қағидаттарға негізделген, атап айтатын болсақ:

Инфлияцияны дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды алғашқы мөлшермесі 28 пайызды құрайды. ҚҚС салынатын салықты, акциздерді экспорттық және импорттық кеден баждарын енгізу, өнісммнің өзіндік құнына қосылатын қаражаттар аударымдпарын экономиканың жаңғырту қорына бұрын инвестициялық қор деп аталыпты, халықты жұмыспенен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік қорына аудару. әлеуметтік сақтандыруға аударыналатын аударымдарды бірден көбейту сияқты қаржыгыны және әлеуметтік шараларды асығыс жүргізу мүмкіндігін туғызады.
Инфляцияның дамуның қосымша факторы пайдаланылатын кередиттер бойынша пайыздарды жатықудың тәртібі болырп табылады. Кредит үшін төлемақның өсу жағдайында бұл өнімінің өзінідік құнның оның ізін шала бағаның өсуіне не соқтырады.
Бағалардың арттыру халықтың әсіресе жекке кәсіптік топтардың өсуін инфляцияның дамуы деп есептеуге бол.
Инфляцияның өрістеп, күшеюі экономикалық және әлеуметтік қарама-қайшылықтарды асқындырып жібергендіктен мемлекет инфляцияны жою және ақша айналысын тұрақтандыруға арналған шаралар қолдана бастайды.
Инфляция кезінде мемлекет іс-қимылының екі нұсқасы болады:

Қорытынды
Қаржы құқығының қызметі және ролі заңнамада, құқықтағы сияқты оның ішкі құралы болып табылатын өз жүйесі бар. Алайда бұл түсініктерді келесі негіздер бойынша ажыратқан жөн:
Егер құқық жүйесінің алғашқы элементі норма болып табылса, заңнама жүйесінің алғашқы элементі болып номативтік акт табылады; Егер құқық жүйесі мазмұн түрінде көрініс тапса, заңнама жүйесі нысан түрінде көрініс табады; Егер құқық жүйесі объективтік түрде қоғамдық қатынастарға сәйкес қалыптасса, заңнама жүйесі субъективтік сипатқа ие, себебі заң шығарушыға тәуелді болып келеді; Егер құқық жүйесі негізгі, алғашқы сипатты иеленсе, заңнама жүйесі туынды сипатқа ие, себебі алғашқысы екіші үшін негізгі база болып табылады; Құқық жүйесі мен заңнама жүйесі көлемі бойынша ажыратылады.;
Курстық жұмысты қорытындылай келгенде заңнама, бір жағынан нормативтіліктін барлық түрлерін қамтымайды, себебі құқық зеңнамамен қатар әдет нормаларын, нормативтік шарттардан және заңды прецендерттерде көрініс табады. Екінші жағынан нормалардың атауларынан басқа да элементтерді қамтиды-преамбулалар, тауарлардың бөлімдердің, баптардың атаулары және т.б.

Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2004-2006 жылдар
2. Бағалы қағаздар рыногы туралы. Қазақстан Республикасы Заңының ресми мәтіні. Алматы: Жеті жарғы, 2004. -192б.
3. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева. –Алматы: Экономика, 2001. 330б.: кесте.
4. Мамыров, Нұрғали, Тілеужанова, Манатжан. Макроэкономика: оқулық /ҚР білім және ғылым министірлігі, Т.Рысқұлов атын. Қазақ Экон. Ун-ті. –Алматы: Экономика, 2003. 432б.
5. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша Несие Банктер»: Оқулық. – Алматы: «Экономика», 2005.