Предмет: Салық және салық өндіру
Тип: Дипломдық жұмыс
Объем: 62 стр.
Год: 2006
|
Закрыть
|
ҚР салық жүйесі және салық санкциясы
Мазмұны
Кіріспе 3
1 ТАРАУ. САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 4
1.1. Салықтар ұғымы және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні 4
1.2. ҚР-ғы салық жүйесін ұйымдастыру ерекшеліктері мен салық санкциялары 11
2 ТАРАУ. САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ ЖӘНЕ САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ТҮСІМДЕРДІ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН САЛУ ҚЫЗМЕТІ 15
2.1. Салықтан жалтару себептері және оның әсері 15
2.2. ҚР бюджетіне төленетін салықтар және басқа да міндетті төлемдерді алуды ұйымдастыру және салықтан жалтару тәжірибелерін талдау 21
2.3. Қазақстандағы салықтар, алымдар мен төлемдердің алыну ерекшеліктері және салықтың ауыртпалығын аударып салу 23
3 ТАРАУ. САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУҒА БАЙЛАНЫСТЫ САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 51
3.1. Салық санкциясын салу проблемалары мен шешу жолдары 51
3.2. Салық саясатындағы салық санцияларының рөлін арттыру 55
Қорытынды 59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 62
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық экономикалық құрылысы мен салал іс бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі - ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық инструменті, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қаббаттаса жүреді.
Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша қарым-қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық категория ретінде қаралуы мүмкін. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарды төлеу әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді. Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған.
Бірақ, нарық экономикасының кейбір объективті және субъективті жағдайларына байланысты салықтан жалтару және салық салық санкциялары мәселелері туындалады. Кәзіргі уақытта салықтан жалтару – еліміздің негативті факторы болып саналады. Осы мәселенің маңызы зор болғандықтан және зерттеуге тұратындығынан, таңдаған тақырыптың өзектілігі белгіленеді..
Диплом жұмысының мақсаты – қазіргі бәсеклестік экономикада салықтан жалтарыдың себептерін анықтай отырып, салық санкцияларын салу механизмін жетілдіру жолдарын қарастыру.
Диплом жұмысының міндеттеріне мыналар жатады:
- салықтың әлеуметтік-экономикалық мәнін ашу және қызметтерін көрсету;
- салық салуды ұйымдастыру прициптерін қарастыру;
- салық жүйесінің құрылмын қарастыру;
- салық салуды ұйымдастыру ерекшеліктерін көрсеті;
- ҚР-ға салық ұйымдарының салық салықтан жалтаруды анықтау және салық салу сакцияларын қолдану механизміне баға беру;
- Салық сакцияларын жетілдіру жолдарын қарастыру.
Жұмыстың құрылымы – кіріспе, қорытынды және 3 тараудан тұрады:
І тарау – Салықтар және салық жүйесін ұйымдастырудың теориялық негізі.
ІІ тарау – Салықтан жалтару және салық органдарының салықтық түсімдерді бақылауы. ІІІ тарау – Салықтан жалтаруға байланысты салық сакцияларын салу механизмін механизмін жетілдіру.
1 ТАРАУ. САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1. Салықтар ұғымы және олардың әлеуметтік-экономикалық мәні
Салық және салық салу түсініктерін айыра білген жөн. Салық бұл – экономикалық және қаржылық категория, ал салық салу бұл – экономикалық - хұқықтық механизмді пайдалана отырып жүзеге асырылатын алым алу үрдісі.
Салықтар – бұл мемлекеттің белгілі бір мөлшерде және белгілі бір уақытта салатын міндетті төлемдері.
Салықтардың экономикалық мәні мемлекеттің өз функциялары мен мақсаттарын жүзеге асыру үшін жарамды ұлттық табысының бір бөлігін құрайтындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекеттің қалыптасу кезінде пайда болып, оның өмір сүруінің негізі болып табылады. Адамзат дамуының тарихында салықтардың формалары (нысандары) мен тәсілдері өзгеріп, өңделіп, мемлекеттің талаптарына бейімделіп отырған. Салықтардың ең дамыған кезі ақша-тауар қатынастарының дамыған жүйесінде болған.
Салық ауыртпалығын бөлудің тарихи қалыптасқан 2 қағидаты бар:
1.2. ҚР-ғы салық жүйесін ұйымдастыру ерекшеліктері мен салық санкциялары
Мемлекетте жиналатын салық түрлерінің, нысандары мен тәсілдерінің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.
Салық түрлерінің, оны төлеушілердің, жинау тәсілдерінің салық жеңілдіктерінің көптігіне байланысты салық жүйесін күрделі модель деп айтуға болады. Салықтарды әртүрлі қағидаттар бойынша сыныптауға болады:
- салық салынатын объект және мемлекет пен салық төлеушінің қарым-қатынасы бойынша;
- қолданылуы бойынша;
- салық жинаушы органға байланысты;
- экономикалық нышаны бойынша.
Бірінші нышаны бойынша салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді.
Тікелей салықтарға тікелей табыс немесе мүлікке белгіленетін салықтар жатады (пайда салығы, мүлік салығы, жер салығы, т.б.).
Тікелей салықтардың өзі нақты және жеке болып бөлінеді. Нақты салық сыртқы нышандары бойынша салынады, яғни салық салу кезінде объектінің пайдалылығы емес, объектттің өзіне назар аударылады. Тікелей нақты салықтарға жататындар: жер салығы, мүлік салығы, ақшалай капиталға салынатын салық.
2 ТАРАУ. САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУ ЖӘНЕ САЛЫҚ ОРГАНДАРЫНЫҢ САЛЫҚТЫҚ ТҮСІМДЕРДІ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН САЛУ ҚЫЗМЕТІ
2.1. Салықтан жалтару себептері және оның әсері
Салық төлеуден жалтару – төлеушінің әдейі салым объектілерін (пайда, табыс, тауар айналыс, мүліктерді) жасыру және азайтуы, бұл жерде төлеуші салық төлемдерін жартылай немесе толық төлемеуді мақсат етеді. Мұндай әрекеті заңсыз әрекеті салық төлеушінің мемлекеттік қазынаға ірі зиянын тигізеді.
Салықтан ауытқу себептері әртүрлі болуы мүмкін:
1) шаруашылық, кәсіпкерлік және басқа да қызметті атқаруға қиындық келтіретін көлемді салық ауыртпалығы; салықтардың ірі көлемі және жоғары мөлшерлемесі субъекттің “жасырын” экономикаға кетуіне әсер етуі мүмкін.
2) салық заңдылығының күрделілігі, сонымен бірге түсініксіздігі, ондағы өзгертулердің, түзетулердің, толықтырулардың көп болуы.
3) салық жұмысындағы жеткіліксіздіктер: төменгі квалификация және жұмысшылардың білімсіздігі, құқықтық сұрақтар, экономикалық білімнің аралас салаларын жеткілікті білмеу: тексеру кезінде жұмысшылардың ұят қылықтарға баруы.
4) субъекттердің әдейі ойластырған “көлеңкелі” экономика үшін салық сомаларын төлемеуі.
“Көлеңкелі” экономиканың ірі масштабтары, басқа елдердің банктеріндегі шоттарына ақша аударымдары, кәсіпкерлік қызметтің нақты масштабын тиімді азайту, мүліктің құнының көлемі – мемлекеттік бақылаудан (шығуы) ірі салықтың түсімдерді шығарады.
Кейбір деректерде Қазақстанда “көлеңкелі” экономика 1/3 ден 40%-ін құрайды жалпы ішкі өнімнің. Дұрыс экономика кезіндегі қиын жағдай оның салықтық базасын мемлекеттік қаржы ресурстарын толықтыруға толықтыруға толық мүмкіндік бермейді.
“Екілік” есептің практикасы қалыптасты: кәсіпкерлердің өзіндік қолдануы үшін және кейбір ресми орындар үшін. Мұнда 2 –сінде қызметтің минимальды жіберілетін көрсеткіштер көрінсе, 1 – сінде шын көрсеткіштер, бизнестің дамуы мен басқарылуы үшін, көрінеді.
Салықтар бойынша әкімшілік жағдайларға салықтық орындардың әртүрлі бекітілген тәртіптен ауытқулар немесе салықты есептеу және төлеу кезіндегі стандартты емес жағдайларға байланысты әртүрлі белгіленген әрекет варианттар белгіленген. Мысалы: бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін бұзылғанда, есептік құжаттарды жоғалтқанда немесе жойғанда, өз тұтынуы шығындарына декларациядағы кірістерге сәйкес келмеуі, және басқа да жағдайларды салым объектісінің тәсілін анықтау.
2.2. ҚР бюджетіне төленетін салықтар және басқа да міндетті төлемдерді алуды ұйымдастыру және салықтан жалтару тәжірибелерін талдау
Жалпы, жұмыстың тақырыбы бойынша алдымызға қойылған міндеттерді шешу үшін салық түсімдерінің көлемін белгілеп және салық салудағы туындайтын проблемаларды қарастыра отырып, мемлекеттік бюджеттің кассалық орындалу талдауын жүргіздік
Талдауды жүргізу үшін кейінгі үш жылдық мәліметтер алынған. Бұл мәліметтерді төменде көрсетілген кесте бойынша көруге болады.
1 Кесте -Салықтық түсімдердің кассалық орындалуы
2.3. Қазақстандағы салықтар, алымдар мен төлемдердің алыну ерекшеліктері және салықтың ауыртпалығын аударып салу
Салық салуды ұйымдастыру құрамына салық қатынастарының нышандары, яғни салық түрлерінің нақты атаулары, оларды қолданудың тәртібі мен тәсілдері кіретін салық механизмінің құрылуы мен жүзеге асырылуына әкеледі. Салық механизмінде өзара байланысты элементтерден тұратын арнайы құрылғы қолданады.
Салық салу элементтеріне мыналар жатады: субъект, салық төлеушілер, салық көздері, салық салу бірлігі, салық мөлшерлемесі, квота, салық оклады, салық жеңілдіктері, төлем мерзімі мен тәртіп, салық төлеушілер мен салық органдарының хұқтары мен міндеттері, салық төленуін бақылау, салық заңдылықтарын бұзушылық үшін санкциялар.
Салық субъектісі (салық төлеуші) – салық төлеу міндеті заңмен белгіленген жеке немесе заңды тұлға. Салық ауыртпалығын көтеретін жеке тұлғалар, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі – салық салудың негізі болып табылатын табыс, мүлік, қызмет түрі, қызмет көрсету, қаржы операциялары, тауарлы – материалдық игіліктер, т.б. Сондай-ақ, мүлікті беруге салынатын салық, табиғат ресурстарын пайдалану өнімнің, тауарлар мен қызметтердің қосымша құны, шаруашылық айналымы, т.б.
Салықтардың номенклатурасы (түрлері мен тізімі) өз бастауын салық салынатын объекттерден алады. Салық көзі – табыс болып табылады. Кейбір салықтардың (мысалы, пайдаға салынатын салық) көзі мен объектісі бір болады. Кей жағдайларда салықты төлеу үшін салық төлеушінің сататын мүлігінің бөлігі сол салықтың көзі бола алады.
3 ТАРАУ. САЛЫҚТАН ЖАЛТАРУҒА БАЙЛАНЫСТЫ САЛЫҚ САНКЦИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Салық санкциясын салу проблемалары мен шешу жолдары
Салықтардың қозғалысы – салықтың бар ауыртпалығын көтеретін салықтың соңғы ұстаушылары – тұрғындарға салық төлеушілердің салықтың ауысу процесі. Салықты аудару процесі салық төлеуші мен ұстаушының салық қатарының сәйкессіздігімен ғана емес, сонымен бірге салым объектісі мен көздерінің сәйкессіздігімен байланысты.
Салықтардың аударылуы өндіріс сферасында да, айналымда да жасырын формада өтеді. Өндіріс сферасында пайда мен кіріс негізінде төленетін салықтар жалдамалы жұмысшылардың еңбегінің интенсификациясын аудару арқылы жасалуы мүмкін. Яғни қажетті жұмыс уақытының азаюы мен қосымша уақытын көбеюінің арақатынасы. Бұл жолдамалы жұмысшыларға салықты аударудың барынша жасырын түрі. Айналым сферасында салықтар баға механизмдері бойынша аударылады.
Корпоративтік табыс салығы өнімді тұтынушыларға барынша жоғары бағада немесе берушілерге ресурстарға барынша төмендетілген баға есебінде аударылуы мүмкін. Акционерлік қоғам түріндегі шаруашылық субъктілеріне салық салғанда, аудару акционерлерге субъектілердің салықты төлеу үшін жұмсаған барлық сомаларының табатын дивидендтердің ең төменгі бөліктерін төлеу арқылы жүргізілуі мүмкін. Аударудың ең алыс нәтижелерін акционерлер бөлінбеген табысты азйту арқылы берілген уақытта салық төлеу кезіндегі болашақ дивидендтер толық алынбаған табыс түрінде көруі мүмкін. Бұл көлемде өндіріс салмайды, ал бұл өз кезегінде потенциалдық таза табысқа әсер етеді, және сәйкесінше акционерлердің дивидендтеріне әсер етеді.
3.2. Салық саясатындағы салық санцияларының рөлін арттыру
Фискалдық саясат ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру жағдайында салық-бюджет құралдарын, ең алдымен, әлеуметтік-экономикалық дамудың басым міндеттерін шешу үшін тиімді қолдануды көздейді.
Үкімет салықтық әкімшілік етуді жетілдіру жөніндегі жұмысты жалғастырады.
Салық саясаты елдің индустриялық-инновациялық дамуын ынталандыруға, бәсекеге қабілеттілікті арттыруға, көлеңкелі экономика үлесін қысқартуға және экономикадағы салықтық жүктеменің ұтымды теңгерімін құруға бағытталатын болады. Салықтық жеңілдіктер бойынша терең талдау жүргізу, олардың экономиканың тиімділігіне әсер ету дәрежесін бағалау міндеті алда тұр.
Салықтық ауыртпалықтарды заңды тұлғалардың кірістерінен жеке тұлғалардың кірістеріне қайта бөлу міндеті кезең-кезеңмен шешілетін болады, сондай-ақ халықтың кірісі мен шығысын жалпы декларациялауды енгізу мәселесі зерделенеді.
Тұтастай алғанда, жүргізіліп отырған салмақты фискалдық саясат бюджет тұрақтылығын қамтамасыз етуге, мемлекеттің қаржылық міндеттемелерін тиімді орындауға және шығыстарды мемлекеттік саясаттың басым бағыттарына бағдарлауға бағытталған.
Мемлекеттік сатып алу саласында мемлекет пен бизнестің мүдделерін ескеретін және мемлекеттік қаражатты жұмсаудың тиімділігі мен икемділігіне ықпал ететін жүйе қалыптастырылатын болады.
Салықтар ауыртпалығын аудару салық төлеушінің салық ауыртпалығын соңғы салық тасушыға – салықтың негізгі ауыртпалығын өзіне алатын халыққа ауыстыру үдерісі болып табылады.
Салықтар ауыртпалығын аудару тек қана салық төлеуші мен тасушының ғана емес, сонымен қатар салық объектісі мен салық көзінің сәйкес келуімен байланысты.
Қорытынды
Қаржы – бюджет, салықтық несие-ақша және тағы басқа шаруашылық жүйелердің қайта құруына байланысты экономикалық және қоғамдық қатынастардың дамуы жүзеге асырылады. Сондықтан, бөлу қатынастарының жетілдіруі тек қана жаңа технологиялық және бәсекелестік нысандарды құрудан тұрмайды. Жалпы айтқанда, бұл алдымен сондай нысандарды құру, содан кейін қаржылық, бюджеттік, салықтық және т.б. жүйелердің жетілдіруі болып табылмайды. Бұл өте маңызды зор мәселе. Себебі, ақшаның нысанындағы құнын өндіру және бөлуі экономикалық өмірде бірлікті. Яғни, қоғамдық ұдайы өндірісте өндіріс және бөлу процесстері жүйелендірілмеген қаржыландыру және несиелеу механизмсіз өндірістік күштердің қозғалысын қамтамасыз етілмейді. Сондықтан, өндірістік қатынастардың ішінде нарық экономикасы кезінде салықтық қатынастардың маңызы зор. Салықтық қатынастар қайта бөлу мінездемелі қатынастар болып табылады.
Салықтық қатынастардың дамуынан қоғамдық прогресстің дамуы тікелей байланысты.
