Для Казахстана

Кiрiспе
Оның көрсеткiштерi және әлеуметтiк - экономикалық зардаптар ел және бүкiләлемдiк шаруашылықтың экономикалық қауiпсiздiгiнiң бағасындағы маңызды ролiн ойнайтындығынан, құнсызданудың мәселесi экономикалық ғылымдағы маңызды орын тауып жатады. Қазiргi шарттарда бұл сұрақтың өзектiлiгi мәндi анықтаудың қажеттiлiгi, құнсыздануды даму, инфляцияға қарсы саясаттың оның ерекшелiктерi және негiзгi бағыттарының терең себептер және тетiктерi қамтамасыз етiледi.
Құнсыздану - процесс, жанында (тауарлардың нақты сөйлемiмен салыстырғанда) шамадан тыс олардың шығарылымымен себеп қағаз айналымның саласын асыра толтырудағы ақшалай экономика.
Әрине, құнсызданудың жолағына елдi дәл тигiзудi бiр уақытта барлық болатын тауарлар қымбаттайтынды бiлдiрмейдi. Мысалы, сұраныспен нарыққа енгiзетiн және пайдаланбайтын соның iшiнде арзандайтын.

I-ТАРАУ. Құнсызданудың теориясы

Экономикадағы тұрақты құбылыс сияқты құнсыздану алтын стандартты жоюға және қағаз ақшалардың айналымына кiрiспеде пайда болды. Бұдан басқа, өнеркәсiптiк және кешiрек ғылыми-техникалық өрлеудiң шоғырландыру және өндiрiс көрсетiлген бағаны орталықтану, үдеген және күшейткен әсерлерiмен шаруашылық үйлесiмдiктерiнiң тепе-теңдiктерi бұзады , сұраныс және сөйлемнiң байланысында негiзделген баға белгiлеулердi жүйенi соның iшiнде және мемлекеттiк реттеулердi күшейтудiң қажеттiлiктерi шақырады. Құнсызданудың барлығы бiрiгiп база болды.

1.1 Құнсызданудың мәнi

Инфлиция - қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтiк – экономикалық құбылыстар жиынтығы, басқаша айтқанда айналыстағы ақша өлшемдерi мөлшерiнiң тауарлар бағаларының қосындысынан артып кетiп, осының нәтижесiнде тауарлар мен қамтамасыз етiлмеген ақшаның пайда болуы . Айналымда болатын қағаз ақшалардың көлемi сондай шарттарда ерекше мән алады : егер ол тауар айналымының қажеттiгi асса, онда артық ақшалай эмиссияның нәтижесi сияқты құнсыздану пайда болады.
Құнсыздану ақшалай нарықтағы тепе-теңдiктiң маңызды бұзылуларды шақырады. Ол экономиканың ең ауыр кеселдерiнiң бiрi болады. Нарықтың тетiгi әкiмдiк - командалық жүйемен қиратқан нарықтық шаруашылықтар да, нарықтық та оның симптомдарын жазып қойған.

1.2 Құнсызданудың түрлерi

Экономикадағы тұрақты құбылыс сияқты құнсыздану алтын стандартты жоюға және қағаз ақшалардың айналымына кiрiспеде пайда болды. Бұдан басқа, өнеркәсiптiк және кешiрек ғылыми-техникалық өрлеудiң шоғырландыру және өндiрiс көрсетiлген бағаны орталықтану, үдеген және күшейткен әсерлерiмен дәйiм шаруашылық үйлесiмдiктерiнiң тепе-теңдiктерi бұзады, сұраныс және сөйлемнiң байланысында негiзделген баға белгiлеулердi жүйенi соның iшiнде, және мемлекеттiк реттеулердi күшейтудiң қажеттiлiктерi шақырады.

II-ТАРАУ. Экономикадағы инфляциялық процесстерi

Жоғарыда айтылған басқа , құнсызданудың келесi анықтамасы бар:
Құнсыздану - бұл ақшаның құнсыздануы, олардың сатып алушы қабiлеттiлiгiн төмендету. Құнсыздану тауарлардың өндiрiсiн қысқартудың нәтижесiмен босатылған қағаз ақшалардың өзгерiссiз санында да бола алады. Ол бағалардың бойы, өмiр деңгейiн төмендеумен жарысады. Бiрақ бағаларды кез-келген емес төмендеудi инфляция көрсеткiшiмен көрсетедi. Баға жанармайлық - шикiзат қорлар қоғамдық қажеттiктердiң өзгерiсiн олжалы өнiм, шарттардың сапасының нашарлауы арқасында жоғарылата алады. Мысалы, халықаралық стандарттарға сәйкес үнемдi дизель қозғаушысы бар автомобильлердiң жаңа түрлендiрулерiнiң шығарылымына өтуге жiберетiн бағаны жоғарылауға келтiредi : және сапалы өнiм үлкен шығындар талап етуге және жоғары баға қойылуы қажет. Сонымен бiрге қандай болмасын жақсартуларсыз бiр-ақ үлгiнiң сериялы өндiретiн автомобильлерiне бағалардың жүйелi түрде өсуi, жиi және өңдеудi нашарлаумен және пайдаланудағы сенiмдiлiгiн төмендеумен жарық бейнеленген инфляциялық сипат алады.

2.1 Құнсызданудың себебi

Ақшалай сұраныс және тауарлық массаның сәйкессiздiгiн құнсызданудың негiзгi ќаѓидасында. Сұраныспен пен ұсыныстың арасындағы , шығындардың үстiнде табыстарды шектен шығудың диспропорциясы (мемлекеттiң шығындары табыстар асады ) мемлекеттiк бюджеттiң дефицитiмен тудыра алады; (инвестициялардың көлемi экономиканың мүмкiндiгi асады ) шамадан тыс инвестиция салумен; өндiрiс және еңбектiң өнiмдiлiгiнiң өсуi еңбекақының өсуi. Сыртқы, iшкi құнсызданудың пайда болудың себебi бола алады.
Сыртқыларға қатарына жатады:

2.2 Құнсызданудың өлшемi

Құнсызданудың ең ауыр жерлерiнiң бiрi - бұл бағалардың бiр қалыпты
жоғары көтерiлуге тенденциялығында. Бiреуi тез көтерiледi, ал ендi бiреулерi шамалырақ екпiндермен жоғарыға көтерiледi, үшiншiсi тiптi жоғары көтерiлмейдi. Бар болу немесе құнсыздану, оның тереңдiгiнiң жоқтығының әлдеқайда көрнекi көрсеткiштiң бiрлерi баға индексiнiң көрсеткiшi болып табылады. Инфляция көрсеткiштерi инфляциялық процесстердiң сандық бағасын берiлуге шақырылған.

III-ТАРАУ. Инфлияцияның шарттары

Егер iргелi салым тиiмдiлiктiң бағасының жанында, амалдарынша немесе орынды , құнсызданудың ықпалы есептеуге қажет. Бұл (i ) құнсызданудың индексiне түзетумен немесе келешек түсулер, немесе дисконттау коэффициентi етуге болады. Әлдеқайда түзу, керiсiнше есептерде сыйымдыдан көп салыстыратын жобалардың ақшалай ағындарына ықпал ететiн барлық факторларды түзетудi ескеретiн әдiстеме болып табылады.
Негiзгi факторлардың арасынан : көмек көрсетудiң көлемi және айнымалы шығындар. Олармен тұтынатын шикiзаттың коммерциялық ұйымының өнiмiне баға индекстерi құнсызданудың индексiнен айтарлықтай айырмашылығы бола алатындығынан, түзетудi әр түрлi индекстердi қолданумен iске асырыла алады. Және критерий арқылы NPV-шы өзараларымен теңесетiн қайта есептерi көмегiмен жаңа ақшалай ағындар саналады.

3.1 Инфляцияға қарсы шаралардың мемлекеттiк жүйесi

Жеке кәсiпорын, айқын кәсiпкерлiк инфляциямен белдесе алмайды. Бұндай күрес мемлекеттiң экономикасын шайқалатады. Инфляциямен күресте үкiметтiң алдында басты сұрақ тұрады : батыл шаралар арқылы құнсыздануды, немесе оған бейiмдiлiгiн жою. Әр тџрлi елдер өз беттерiнше бұл дилеммаларды шешедi. АҚШ, Ұлыбританиялар инфляциямен белесене күреседi, басқа елдер (табыстардың индексациясы, бағалардың бойын бақылау және басқалары ) бейiмделген мемлекеттiк шаралардың кешендерi жасайды. Бағалардың бойына енжар бейiмделудi тұрғын халықтың табыстардың индексациясы арқылы, немесе iскерлiк белсендiлiк және жұмыссыздықты күшейтудi құнсыздануды жоюдың белсендi түбегейлi жоспары басылу барысында белгiленген жолдың әрбiр варианттардың жиыны болады.

3.3 Сұраныстың құнсыздануы және шығындары

Құнсыздану сұраныспен пен ұсыныстың арасындағы тепе-теңдiктiң
бұзылуы нәтижесi болып табылатындығы жоғарыда айтылған. Тепе-теңдiк сұраныстың тарабынан ең алдымен бұза алады. Сұраныстың құнсыздануы бұл жағдайда пайда болады. Басқа ахуал өндiрiстiң шығындары құрылады, яғни ұсыныстың бағасы жоғары көтерiледi, ұсыныстың құнсыздануы пайда болады. Аз емес дәрежедегi сұраныс және ұсыныстың сәйкессiздiгiнiң тереңдiгi экономикадағы үш түрлi монополизмдары даму және тереңдiктiң дәрежесiнен тәуелдi болады:

Қорытынды

Инфляция жаңа экономикалық фактор болып табылады, жеке жағдайларға қарамастан онда , құнсыздану тарихтарда орын алған. Инфляция - бұл көп факторлы процесс , және инфляция - таза ақшалай құбылыс ретiнде монетаристік көзқарас бар құнсыздануды әсер етудi бастапқы формаларды қазiргi түсiндiруi. Маңызды дәрежедегi құнсыздануы әртүрлi елдi экономикалық дамудың айқын кезеңiнiң ерекшелiктерiмен қамтамасыз етiледi. Инфляциялық процесс әлсiз экономикасы бар ел мол ақшалай эмиссияның табыстардың үстiнде бюджеттiк шығындарды қатты жоғарылауменбайланысты процесс. Айналымда болатын ақшалай бұқара дамыған елдерде орталық банктердi қатты бақылауға тигiзедi және екпiндермен, бiрдей өсу қарқындарына тек қана үлкейе алады.

Қолданылған әдебиеттер тiзiмi

1.Е.Ф.Борисов, А.А.Петров, Ф.Ф.Экономика - М : Экономика , 1997.
2.Экономика теориясының оқулығы. Экономикалық ғылымдардың докторы, И.П.Николаева- 2000 жыл.
3.В.В.Усов. Инфлияция - Юнити 1999.