Предмет: Топырақтану
Тип: Бақылау жұмыс
Объем: 44 стр.
Год: 2012
|
Закрыть
|
Қазақстаның жазықтық жерінің топырақтары
Жоспар
1 Қазақстаның жазықтық жерінің топырақтары
1.1 Ормандық сұр топырақ
1.2 Қара-топырақ
1.2.1 Қара топырақтың классификациясы
1.2.2. Қара топырақтың типшелері
1.3 Қара қоңыр топырақ
1.3.1. Қара-қоңыр топырақтың классификациясы
1.3.2. Қара-қоңыр топырақтың типшелері
1.4 Құба топырақ
1.5 Кебір, сортаң және ылғалды сортаң топырақтар
1 Қазақстаның жазықтық жерінің топырақтары
1.1 Ормандық сұр топырақ
Солтүстік Қазақстан облысының қиыр солтүстігіндегі орманды дала аймағында ормандық сұр топырақ кездеседі. Алып жатқан жер ауданы шамалы -76 мың га. Осы топырақтардың дамуына мерзімді шайылмалы су режимі ықпалын тигізеді. Аналық тау жыныстары жеңіл гранулометрлік құрамды болып келеді (құм, құмдақ және жеңіл саздақ).
Бұл топырақ көктеріңкі құрғақ жазықтар мен өзен аңғарларындағы ақ қайыңды – көк теректі және қарағайлы орман ішінде орманды –шалғынды аралас шөптер жамылғысы астында дамыған. Олардың өсімдік қалдықтарымен бірге топыраққа минералды элементтер және органиқалық заттардың мол мөлшері түседі.
1.2 Қара топырақ
Орманды дала және дала аймақтарында қара топырақ типі аймақтық топырақ болып қалыптасқан. Бұл топырақ Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстарында кеңінен тараған, ал Павлодар, Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстарында шамалы ауданды алады. Қара топырақты орманды дала және дала аймақтарының алып жатқан жер ауданы 25,8 млн. га.
Қара топырақ физикалық, химиялық қасиеттері және құнарлылығы жағынан ең бағалы топырақ. Сондықтан Қазақстанның астық шаруашылығы өндірісі осы топырақ аймағында жақсы дамыған.
1.2.1 Қара топырақтың классификациясы
Қара топырақты жеке тип ретінде қарастырып бірінші рет оның классификациясын құруды қолға алған В.В. Докучаев (1896) болды. Одан кейін қара топырақты типшелерге бөлу жұмыстарын Н.М. Сибирцев (1898, 1901) жалғастырды. Оның классификациясында қара топырақ солтүстік, нағыз, кәдімгі және оңтүстік типшелеріне бөлінеді. Қара топырақ классификациясын құруға С.И. Коржинский, Л.И. Прасолов, Н.Н. Розов, Е.Н. Иванова және т.б. ғылымдар қатынасты. Ұзақ жылдар бойы қара топырақты зерттеген мәліметтерді жинақтап талдап, қорытындылай келе қара топырақтың ТМД мемлекеттерінде қазіргі қолданып жүрген классификациясы жасалынды. Осы классификация бойынша қара топырақ келесідей типшелерге, тектерге және түрлерге бөлінді (3 кесте)
1.2.2. Қара топырақтың типшелері
Орманды дала аймағында қара топырақтың үш типшесі дамыған. Олар күлгінденген, сілтісізденген және нағыз қара топырақ типшелері. Дала аймағында кәдімгі және оңтүстік қара топырақ типшелері түзілген.
Күлгінденген және нағыз қара топырақ типшелері Қазақстан жер аумағында кездеспейді.
Күлгінденген қара топырақ орманды дала аймағының солтүстік бөлігінде, орман аймағына жақын орналасқан жерлерде дамыған.Оның негізгі ерекше белгісі: В1 қабатының топырақ құрылымы түйіршіктері бетінде ақшылт келген кремний тотығы себіндісінің болуы; А қабатының түсі ақшылт қара; А+В1 қабаттарының қалыңдығы 50-80 см, карбонаттар 1,3-1,5 тереңдікке дейін шайылған. Бұл топырақтың үстіңгі қабатында қарашірінді мөлшері 5-8% болады.
1.3.1. Қара-қоңыр топырақтың классификациясы
Қара-қоңыр топырақтар ТМД мемлекеттерінде қолданылатын классификацияға сәйкес келесідей жіктеледі (6 кесте). Қара қоңыр топырақ үш типшеге бөлінеді. Олар: күңгірт қара-қоңыр; нағыз қара-қоңыр; ашық қара-қоңыр топырақ типшелері. Бұл типшелерге бөліну негізінен олардың құрамындағы қарашіріндінің мөлшеріне байланысты (7-кесте).
1.3.2. Қара-қоңыр топырақтың типшелері
Күңгірт қара-қоңыр топырақ дамыған аймақшаның ауданы 27,7 млн. га. Қара-қоңыр топырақ аймағының солтүстік бөлігінде, оңтүстік қара топырақ типшесімен шекаралас орналасқан. Бұл қара-қоңыр топырақтардың ішіндегі құнарлылығы, физика лық, химиялық қасиеттері жағынан ең бағалысы болып келетін топырақ. Қасиеттері, морфологиялық белгілері жағынан қарағанда оңтүстік қара топыраққа ұқсас болып келеді.
Кәдімгідей күңгірт қара-қоңыр топырақ жазықтарда, көне терассаларда, шоқылар арасындағы жазықтарда, шоқылар баурайында кездеседі. Бұл топырақтардың түзілуіне тереңде жатқандықтан ыза су ықпал жасамайды. Өсімдік жамылғысы бозды-бетегелі шөптесін өсімдіктер мен қуаңшылыққа төзімді мардымсыз аралас шөптерден құралған.
1.4 Құба топырақ
Қазақстанның жазықтық жерінде, солтүстігінде шөл даламен, ал оңтүстігінде тау баурайындағы шөл дала белдігімен шектесіп, еліміздің батысынан шығысына дейін созылып, кең кеңістікті алып шөл аймағы орналасқан. Оның ауданы 119,4 млн. га. Аймақтық топырақ типі-құба топырақ.
Бұл аймақ құба топырақты солтүстік шөл және сұр-құба топырақты орталық шөл аймақшаларына бөлінеді.
Құба топырақты солтүстік шөл аймақшасы ауданы 57,4 млн. га. Бұл топырақ аймақшасы Атырау облысында, Маңғыстау облысының солтүстігінде, Ақтөбе, Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарының оңтүстік бөлігінде орналасқан. Аймақшаның басты топырақ типшесі-құба топырақ.
1.5 Кебір, сортаң және ылғалды сортаң топырақтар
Қазақстанның жазықтық жерінде аймақтық топырақ типтерімен қатар аймақаралық (интрааймақтық) топырақтар кездеседі. Олар кебілер, сортаң және ылғалды сортаң топырақтар. Бұл топырақтардың жекелей үлкен ауданды алпып орналасуы сирек байқалады. Көбінесе олар шамалы ауданды алып аймақтық топырақтар ішінде кездесіп, кешенді немесе үйлесушілікті топырақ жымылғысы құрылымын құрайды. Сонымен бірге кебірлер және сортаң топырақтар бірнеше топырақ аймақтары ішінде таралып кездесе береді. Бұл топырақтар құрамында тұздары көп топырақтар қатарына жатады.
Кебірлер –иллювиальды В қабатында мол мөлшерде алмаса сіңген натрий, кейде магний иондары да бар топырақтар. Қазақстанда кебір топырақтар ауданы 9 млн.884 мың га. Кебірлердің түзілуі себебі туралы бірнеше ғылыми тұжарымдамалар бар. Олардың барлығы кебірдің түзілуіне натрий иондарының үлкен ықпалы бар екенін бір ауыздан мақұлдайды. К.Гедройцтың тұжырымдамасы бойынша кебірдің түзілуі натрий иондарының әсерінен топырақтың түйіршіктерінің ыдырап, оның үстінгі бетінен коллоид бөлшектердің жылжып төмен түсіп, иллювиальды кебірленген қабаттың пайда болуымен байланысты. Қазақстанда көбінесі кебірлердің пайда болуына тұзы мол топырақ түзуші аналық тау жыныстары немесе жер бетіне жақын орналасқан натрий тұздары мол ыза судың ыпалы себеп болады.
