Ақша және инфляция
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 Ақшаның мәні 5
1.1 Ақшаның пайда болуы 5
1.2 Ақша жүйесі және оның даму кезеңдері 12
1.3 Несие ақшалары және олардың түрлері 15
1.4 Ақшаның қызметтері 18
2 Инфляция 24
2.1 Инфляцияның мәні пайда болу себептері 24
2.2 Инфляцияның түрлері 26
2.3 Инфляцияның айқындалу нысандары 30
3 Қазақстандағы нарыққа көшу кезеңіндегі инфляциялық процестері 32
3.1 Нарықтық қатынастарга көшу. Инфляциялык процестердің дамуы 32
3.2 Қазақстанда өндірістің құлдырауы, және оның инфляция процесіне әсері, инфляцияның монеталық емес факторлары 34
3.3 Қазақстан нарыққа көшуінің үш кезеңі және сол кезеңдегі инфляцияға қарсы саясат 35
ҚОРЫТЫНДЫ 39
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 41
КІРІСПЕ
Инфляция-күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс.Бұгінде ол көптеген дүние жүзі мемлекеттерінің үкіметтері мен орталық банкілерінің басты экономикалық проблемаларына айналып отыр .Инфляция экономикалық өрлеу қарқынын бәсеңдетеді ,инвестициялық белсендікті төмендетеді ,ал өзінің шектен шыққан тұрлерінде қоғамда әлеуметтік және саяси шиелекністер туғызады .
Қазақстан тәулесіздік алган күннен бастап жаңа экономикалық өзгерістерге аяқ басты. Бастапқы жыдары (1990-1996)жылдар аралығында Қазақстанда ұлкен экономикалық реформалар жұзеге асырылды .
Қазақстан нарықтық экономикага көшкеннен кейін ақша және банк жүйелері қайтадан кұры проблемасы тұрды. Қазақстан үкіметі бұл бағытта белсенді түрде жұмыс атқаруға кірісті.
1 Ақшаның мәні
1.1 Ақшаның пайда болуы
Ақша ежелгі заманда пайда болды.Олар таар өндірісінің дамуындағы бірден-бір шарт және өнім болып табылады. Экономикалық санат ретiнде ақша натуралдық шаруашылықтан тауарлы шаруашылыққа ауысу кезеңiнде пайда болды. Шығарылған өнiмнiң түгелiмен өндiрушiнiң жеке басының керегiне жаратылған кезең натуралды шаруашылық болып есептелетiнi белгiлi. Кейiн өндiрiс құралының жетiлуiне байланысты, ал кейде табиғаттың өзi туғызған жағдайына байланысты адамдардың шығарған өнiмдерiнiң көлемi олардың жеке басының керегiне жарататын көлемнен артық болатын жағдай туды. Сөйтiп, адамдар өндiрiлген өнiмдi, өздерiне керек, басқа өнiмге айырбастап алуына мүмкiншiлiк алды.
Осының нәтижесiнде «айырбастау» деп аталатын процесс шықты. Айырбастау үшiн өндiрiлген өнiмнiң «тауар» деп аталатын болған соң, натуралдық өндiрiстiң орнына тауарлы өндiрiс пайда болды. Жоғарыда көрсетiлген қозғаушы күштердiң салдарынан, өнiм өндiрушiлер өздерiн бiр түрлi, не бiрнеше түрлi өнiм шығаруға бейiмдейтiн болды. Ал өздерiне керек басқа өнiмдердi өздерi шығарған өнiмнiң артығына ауыстырып алатын болды. Сонымен, ақшаның пайда болуына алдын ала екi экономикалық жағдай туғызылды: - натуралдық шаруашылықтың орнына тауарлық шаруашылық келдi, ендi айырбастау операциясы өрiс алды; - өнiм өндiрушiлердiң арасында бiр жағынан мүлiктiк жекеленушiлiк пайда болды, екiншi жағынан белгiлi, бiр түрлi тауар өндiруге мамандандырушылық туды.
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді, бірақ таур ерекше жалпылама эквивалент.
1.2 Ақша жүйесі және оның даму кезеңдері
Әрбір мемлекеттің өзіне тән ұлттық ақша жүйесі болады.
Ақша жүйесі - ол тарихи қалыптасқан және мемлекеттің заңдарымен бекітілген біртұтас ақша айналымы. Алғашқы ақша жүйесі ХVІ – ХVІІ ғғ. Капиталистік өндіріс бұл қалыптаса бастағанда пайда болды. Бірақ оның кейбір жекелеген элементтері одан да бұрын айналымда жүре бастады. Капиталистік өндірістің және тауар ақша айналысының қарқынды дамуы ақша жүйесіне өзгеріс енгізді.
Ақша жүйесінің типі: ақша – ерекше тауар ретінде өсуіне, яғни жалпыға ортақ эквивалент болуына немесе ақша құн - өлшемі қызметін атқаруына байланысты қалыптасады. Сондықтан әлем тарихында ақша жүйесінің типтері кездеседі:
1.3 Несие ақшалары және олардың түрлері
Несие ақшалары – сатып алушының қарызды қайтаруда пайдаланатын (толық құнды ақшаның орнына жүретін) құнның қағаз белгісі немесе қарызды өтеудегі ақшаның төлем құралы қызметін атқаруы.
Несие ақшалары да қағаздан жасалады, бірақ оларды, әдетте, банктер әр түрлі шаруашылық процестеріне байланысты жүргізілетін несиелік операцияларды орындағанда шығарады. Сөйтіп, қарыз бергенде банк қарыз алушыға өзінің несие ақшасын беруі мүмкін, яғни қарызды пайдалану мерзімі өткеннен кейін берілген қаржы қарызды өтеу үшін банкке қайтарылуы керек. Қарыздың бір бөлігі банкке түскен қолма-қол ақшамен де өтеледі. Сонда несие ақшаларын айналымға шығару және оларды кейін қайтарып алу шаруашылық процестерге байланысты орындалатын несие операцияларының негізінде жүргізіледі.
2 Инфляция
2.1 Инфляцияның мәні пайда болу себептері
Инфляция – ақшаның кұнсыздануынан таурлар мен қызметтерге жалпы деңгеінің көтерілуін сипаттайтын құбылыс . Бүгінгі таңдағы экономиқалық әдебиеттерде инфляциға көбінесе осындай анықтама берілген . ақшанын құнсыдануы оның сатып алушылық қабілетінің азаю ерте заманнан белгілі . Оның пайда болуын монета түріндегі алғашкы ақшвнын шығумен байланыстыды . «inflatio» (инфляция) – ежелгі медицина саласыдағы ұғым . Оның мағынасы латынша inflation-«іштің қампиюы , ісінініп өсүі» деген түсінік береді . Дүниежүжілік эконмиқалық әдебиеттерге бұл тұсінікті бірінші рет қолданған –американ экономисі А.Делмар .Ол 1864-ж Нью Юорк газетінде АҚШ-тың федералдық ұкіметінін азамат соғысы жылдары (1861-1865) айналымға алтынға айырбасталмайтын көп мөлшерде қағаз ақшалар («гринбаксы» –green backs: «зеленые спинки» ) шығарғанынын сынап жазған.Ол(«вздутье бумажного пузыря») деп атады. Кейінен бұл ұғым ақша массасының тым көп өсүі мағынавсында еуропа елдерінде (Франция , ұлыбритания . германия ) қаржыгерлеры мен бакірлерінің арасында қолданылып , ғасырдын басынан бастап экономикалық әдебиеттерде орын ала бастады .
2.2 Инфляцияның түрлері
Экономикада инфляциялық құбыстардың шығу себептері және оларды дамытуға ықпалын тигізетін барлық факторларды талдай отырып ,экономистер инфляцияны сұраныс инфляциясы және шығын инфляциясы деп екі типке бөледі.
2.3 Инфляцияның айқындалу нысандары
Бүгінгі жағдайда инфляция негізінен көп факторлы құбылыс ретінде анықталады .Инфляцияның монетарлық және монетарлық емес факторларының әсерінен бағаның жалпы өсүін біртұтас инфляциялық процесс деп қарастырады . бұл орайда инфляцияның шығу себептері күрделі шиеленіс үстінде болып ,шешуші фактор ретінде алға біреуі немесе бірнешеу алмасып шығып отырады. Нарықтық экономикада инфляция айқындалу фор-малары бойынша бөлінеді.
Ашық инфляция жинақталған ұсыныс пен жинақталған сұраныс арасындағы теңсідіктен туатын және бағаның жалпы деңгейінің өсуімен ай-қындалатын инфляция . Бағаның өсу қарқынына байланысты бұл инфляция : баяу ,қарқынды немесе ұшқыр инфляцияға айналуы мүмкін.
3 Қазақстандағы нарыққа көшу кезеңіндегі инфляциялық процестері
3.1 Нарықтық қатынастарга көшу. Инфляциялык процестердің дамуы
Жалпы Қазақстандағы өтпелі нарықтық қатынастарға көшу кезеңі 1991-жылдың ортасы деп айтұға болады. Осы жылдың сәурінде 2 жылға арналған мемлеттік меншікті жекешелендіру бағдарламасының 1-кезеңі қабылданды.
1992 –жылдың 2-қаңтарында Ресей бағаны ырықтандыруға көшті. Ол кезде Қазақстан Ресеймен бірегей «рубль аймағында» болғандықтан, респупбликада жоғарыда қабыданған жекешелендіру бағдарламасын қайта қарауға тура келді. болды.
3.2 Қазақстанда өндірістің құлдырауы, және оның инфляция процесіне әсері, инфляцияның монеталық емес факторлары
Инфляция – көп факторлы процесс, ол факторларды монетарлық және монетарлық емес деп екіге бөледі. Қазақстандағы 1990 жылдардағы дағдарыс кезіндегі монетарлық емес факторлар: өндірістің тоқтаусыз құлдырау, нарықтық құрылымдардың болмау немесе жетілмеу, нарыққа сәйкестірілмеген салық саясатының жүргізілуі кәсіпорынардың инвестициялық белсенділігінің және т.б.
3.3 Қазақстан нарыққа көшуінің үш кезеңі және сол кезеңдегі инфляцияға қарсы саясат
Қазакстандағы гиперинфлицияны тұрақтандыру – бұл кез Қазақстан өзінің ұлттық валютасын еңгізгенге деінгі кезең , және 1992-1993ж аралығын қамтиды. Үкімет дағдарысқа қарсы бағдарлама әзірлеп қабылдады. Бұл бағдарламада басты үш мәселені шешуді ұсынылды :
ҚОРЫТЫНДЫ
Әлемдік Қаржылық дағдарыс кезеңінде (1998ж) жүргізілген қатаң ақша- кредит саясатының, табиғи монополист кәсіпорындарының өнімдерінің бағасын мемлекеттік реттеудің және артық ақша массасынқысқартудың арқасында қаржы нарығының тұрақты қызметіне қол жеткізді.Қаржы секторын құнсызданудан сақтаудың негізгі басты құралы мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы және екінші нарықтағы бағалы қағаздар опеациясы болды .