Для Казахстана

Кіріспе
Қаржылар – ақшалай қатыстардың ажырамас бөлігі, сондықтан олардың ролі мен мағынасы ақшалай қатыастардың экономикалық қатыастардағы алатын орнына байланысты. Алайда барлық ақшалай қатынастар қаржылық қатынастарды білдірмейді. Қаржылар ақшаларға қарағанда мазмұны, сондай-ақ атқаратын қызметтері бойынша ажыратылады. Ақшалар – бұл жалпыға ортақ эквивалент, оның көмегімен ең алдымен өндірушілердің еңбек шығындары өлшенеді, ал қаржылар жиынтық ішкі өнім (ЖІӨ) мен ұлттық табысты таратудың экономикалық инструменті, ақшалай қаражаттар қорларын құру және таратуға бақылау құралы.
Олардың басты мақсаты ақшалай табыстар мен қорлардың құрылу көмегімен тек мемлекет пен кәсіпорындардың ақшалай қаражаттарға қажеттіліктерін қанағаттандыру ғана емес, сонымен қатар қаржылық ресурстарды шығындауға бақылау жасау болып табылады.

Қаржылық жүйе дегеніміз ақша қаражаттары қорларын құру және пайдалану негізіндегі қатынастар жиынтығы, сонымен қатар осы қатынастарды ұйымдастыратын органдар.
Қаржы субъектілері белгілері бойынша қаржылық жүйе 3 звенодан тұрады:
1) Жалпы мемлекеттік қаржылар
2) Кәсіпрын, ұйым және мекеме қаржылары
3) Тұрғындар қаржылары
Бірінші звено – жалпы мемлекеттік қаржылар жүйенің басқа звеноларының арасында алдыңғы қатарлы орында және республиканың мемлекеттік бюджетінде, арнайы бюджеттен тыс қорларда және мемлекеттік несиеде көрсетілетін қаржылық қатынастарды сипаттайды.
Мемлекеттік бюджет дегеніміз мемлекетпен өзінің қызметтерін қамтамасыз ету үшін және салықтар, алымдар және басқа да көздер есебінен құрылатын заңмен немесе жергілікті үкімет органдарының шешімдерімен бекітілетін мемлекеттің орталықтандырылған ақшалай қоры.
Материалдық өндіріс саласы кәсіпорындары, ұйымдары және мекемемелері қаржылары қаржылардың негізін құрайды, олар қаржылық жүйенің бастапқы звеносы болып саналады, өйткені материалдық өндірісте нақты өнім – қоғамның қаржылық ресурстарының негізгі көзі құрылады.
Тұрғындар қаржылары мемлекеттің қаржылық жүйесінің ерекше бөлігі болып табылады. Тұрғындар өздерінің ақшалай қаржыларымен жалпы мемлекеттік қаржылық жүйемен және өндірістік әрі өндірістік емес сала кәсіпорындарымен қатынасқа түседі. Бұл көпжақты қатынастар тұрғындар еңбегін төлеу мен қоғамдық тұтыну қорларынан ақшалай қаражаттар, материалдық және материалдық емес игіліктерді алумен байланысты. Екінші жағынан тұрғындар өздерінің ақшалай қаражаттарымен салықтар төлейді, мемлекеттік және басқа мекемелердің және өндірістік және өнідірістік емес сала ұйымдарының қызметтерін төлейді.
Қаржылық саясат дегеніміз мемлекеттің өз қызметтерін және міндеттерін атқару үшін қаржылық қатынастарды пайдалану бойынша мемлекеттік шаралар жиынтығы. Қаржылық саясат экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады..
Қаржылар экономикалық категория ретінде экономикалық заңдардың қызметіне негізделеді (құн заңы, сұраныс және ұсыныс заңы, өндіріс күштері даму деңгейі мен сипатына өндірістік қатынастар сәйкестігі заңы, уақытты үнемдеу заңы).
Қаржылық саясат шаруашылық өмірде қаржылық мезанизм арқылы жүзеге асырылады. Қаржылық механизм – қаржылық қаныастардың мемлекетпен бекітілген нысандарының түрлері және әдістерінің жүйесі.
Қаржылық механизм мемлекетпен көзделген нақты, адрестік нәтижелерде – қоғамдық-экономикалық өмірдің салаларындағы қоғамдық өнімнің, материалдық игіліктер, қызметтер мен құндылықтар элементтерінің құнының құрамына кіретін қаржылық ресурстардың кеңейтілген ұдайы өндірісі қаржылық шараларды жүзеге асырады. Ұдайы өндірістің көптеген нәтижелері экономикалық механизмнің әр түрлі нысандары мен әдістерінің пайда болуына әкеледі.
Демек, қоғамдық формацияның экономикалық заңдылықтарымен анықталатын өндіріс процесі кезінде жабық шеңберлі заңдылық туындайды.

1 Қаржы және қаржылық жүйенің экономикалық аспектілері
1.1 Қаржылар мәні және атқаратын қызметтері
Қаржылар – тарихи категория. Олар қоғамның кластарға бөлінуі кезіндегі мемлекеттің пайда болуымен бірге дүниеге келді. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде кластар, мемлекет болмаған. Қоғамның кластарға алғашқы күрделі жіктелуі– бұл құл иеленушілерге және құлдарға, және бірінші мемлекет-құл иеленушілік. Құл иеленушілік қоғамдық-экономикалық формациядан феодалдыққа өту феодалдық мемлекеттердің пайда болуына әкелді.
Капиталистік формацияларға дейін мемлекеттің көпшілік қажеттіліктері заттай алымдар мен жинаулар ретінде бекіту жолымен қанағаттандырылды. Ақшалай шаруашылық бұл кезеңде әскерде дамыды.

Алайда алғашқы табыстар халық шаруашылығының алдыңғы қатарлы салаларынын, елдің қоғаныс қабілетін қамтамасыз ету, халықтың материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жеткілікті қоғамдық ақшалай қаражаттарды қалыптастырмайды. Ұлттық табысты ары қарай тарату немесе қайта тарату керек.
Қаржылар сонымен қатар бақылау қызметін атқарады. Олар ақшалай табыстар мен қорларды қалыптастыру және пайдаланудың құралы бола отырып, ратару процесінің барысын объективті бейнелейді. Бақылау қызметі сйкес қорлар бойынша жиынтық ішкі өнімді таратуға және олардың мақсатты бағытты шығындалуына бақылау жасауда көрсетіледі.

1.2 Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі және оның звенолары
Қаржылық жүйе дегеніміз ақша қаражаттары қорларын құру және пайдалану негізіндегі қатынастар жиынтығы, сонымен қатар осы қатынастарды ұйымдастыратын органдар.
Қаржылық жүйе үш бөлімнен тұрады:
1) Қаржылық қатынастар жиынтығы
2) Ақшалай қаражаттар қорлары жиынтығы
3) Басқарудың қаржылық аппараты (қосымша Б)

1.3 Қаржылармен басқаруды ұйымдастыру
Қаржылық саясат дегеніміз мемлекеттің өз қызметтерін және міндеттерін атқару үшін қаржылық қатынастарды пайдалану бойынша мемлекеттік шаралар жиынтығы. Қаржылық саясат экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады..
Қаржылар экономикалық категория ретінде экономикалық заңдардың қызметіне негізделеді (құн заңы, сұраныс және ұсыныс заңы, өндіріс күштері даму деңгейі мен сипатына өндірістік қатынастар сәйкестігі заңы, уақытты үнемдеу заңы).

2 Құқықтық нысанына байланысты қаржыларды басқаруды ұйымдастыру
2.1 Кәсіпорын, ұйым және мекеме қаржылары
Нарықтық қатынастардың негізі ақша болып табылады. Олар сатушы мен сатып алушының қызығушылықтарын байланыстырады. Сатып алушы сатушыға өзінің еңбегінің нәтижесін сатып және ол үшін ақша табамын деп есептей келе оған ақша төлейді. Олардың бөлігін банкке несиесін өтеуге және әртүрлі деңгейлі бюджеттерге салықтар түрінде береді, алқалғанын өзінің қажеттіліктеріне жұмсайды. Нарықтық қатынастар – бұл, ең алдымен нарықтық қатынастардың қатысушылары ақша табуды және оларды меншікті ақша қаражаттарын құра отырып әр түрлі мақсаттарға пайдалануды көздейтін қаржылық қатынастар.

2.2 Кәсіпорынды басқарудың қаржылық механизмі
Кәсіпорын қаржыларын басқару мақсатында қаржылық механизм қолданылады..
Кәсіпорындардың қаржылық механизмі – мемлекетпен экономикалық заңдар талаптарына сәйкес бекітілген өндірістің соңғы нәтижесіне тиімді ықпал ету мақсатында қаржылық қатынастар мен ақша қаражаттары қорлары байланысын ұйымдастыру үшін арналған кәсіпорын қаржыларын басқару жүйесі.

2.3 Мемлекеттік қаржылар мәні
Мемлекет экономикалық өмірде көптеген немесе аздаған деңгейде бірқатар факторларға байланысты қатысады: қоғамның дамуының таңдалған моделі, саяси құрылым, туындаған дәстүрлер, сыртқы факторлар.
Мемлекеттің экономикалық қызметі келісі қызметтерінен байқалады:

3 Экономикалық дамудағы қаржыларды қаржылық бақылау мәселелері
3.1 Қаржылық бақылаудың мәні және мағынасы
Қаржылық бақылау жалпы қоғамдық өнімді ақшалай қаражаттардың сәйкес қоралары бойынша және мақсатты бағытқа оларды шығындауға, құндық таратудың негізделуін тексеруге бағытталған спецификалық қызметін көрсетеді.
«Бақылау» термині латынның «контра рутулус» сөзінен шыққан «қарама-қарсы» қою деген мағынасын білдіреді.

3.2 Қаржылық бақылауды ұйымдастыру мәселелері
Қаржылық бақылаудың тиімділігі көбінесе оның тиімді ұйымдастырылуымен анықталады. Бақылау субъектілерінің нақты анықталуы олардың құқықтары мен міндеттемелері, қаржылық бақылауды жүргізу әдістері мен нысандарының үйлесуі.
Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттік үкімет және басқару органдары іске асырады. Олар: Президент Аппараты, ҚР Парламенті, Үкімет, жергілікті үкімет органдары, жергілікті әкімшілік органдары.бақылаудың бұл түрін республикалық бюджеттің орындалуына бақылау бойынша есеп комитеті жүргізеді.

Қорытынды
Қаржылар – тарихи категория. Олар қоғамның кластарға бөлінуі кезіндегі мемлекеттің пайда болуымен бірге дүниеге келді. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде кластар, мемлекет болмаған. Қоғамның кластарға алғашқы күрделі жіктелуі– бұл құл иеленушілерге және құлдарға, және бірінші мемлекет-құл иеленушілік. Құл иеленушілік қоғамдық-экономикалық формациядан феодалдыққа өту феодалдық мемлекеттердің пайда болуына әкелді.
Капиталистік формацияларға дейін мемлекеттің көпшілік қажеттіліктері заттай алымдар мен жинаулар ретінде бекіту жолымен қанағаттандырылды. Ақшалай шаруашылық бұл кезеңде әскерде дамыды.