Предмет: Археология
Тип: Реферат
Объем: 12 стр.
|
Закрыть
|
Орта ғасырдағы Сығанақ қаласының зерттелу тарихы
Мақсатым: Қазақстан Республикасы Президентінің 2004-2006 жылға арналған “Мәдени мұра” бағдарламасына сәйкес, көне ескерткіштермен тарихи мәдени мұралардың мекенін зерттеп, өз үлесімді қоссам деймін.
Негізгі зерттеу объектім:
1. Қазіргі Сығанақ қаласының орнын көру.
2. Шырақшымен кездесу.
3. Ауыл ақсақалдарымен кездесіп, сұқбаттасу.
4. Суреттерге және бейне таспаға түсіру.
5. Мұражай қорларымен байланыс жасау.
6. «Жанға- шипа, емге- дәру» киелі жер екендігін айта отырып, нақты мысалдарымен дәлелдеу.
Сығанақ орны Жаңақорған ауданы Төменарық темір жол станциясынан 8 шақырым жерде, Қаратау қыратының оңтүстік батыс етегімен Сырдария өзенінің жағалаулары 15 шақырым қашықтықтағы Белқар үстіртінде жатыр. Ең алғаш көзге бірден көрінетін үлкен қырат, жал-жал болып үйіліп жатқан ежелгі қаланың қорғандарының орыны. Қорғанның солтүстік беті жермен жексен болып шөгіп кеткен.
Тоқтамыс 1380 жылдан бастап Алтын Орданың бірқатар жерін өзіне қаратып, Мамай Ордасын басып алады. XIV ғасырдың аяғында Тоқтамысқа қарсы әрекет жасай бастаған. Әмір Темір оның орнына 1395 жылы Ақ Орда тағына Ұрыс ханның тағы бір баласы Қойыршақ Оғыланды хан етіп қояды. Ақ Орданың келесі ханы бірақ Сырдария бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекеттер жасайды. Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, көптеген қалаларды өзіне қаратады. Алайда 1428 жылы Шығыс Дешті Қыпшақтағы билік Жошының Шайбани әулетінің ұрпағы Әбілхайырға тиеді. Ол Ақ Орданың біраз жерін жаулап алып өз хандығын құрады. Ақ Орданың біраз жерін жаулап алып өз хандығын құрады. Ақ Орда өмір сүруін тоқтатады. Сөйтіп Ақсақ Темірдің қанды жортулары Сығанақ қаласының шаңырағын шайқалтып, Ақ Орданы қиратып кетеді. Ақсақ Темір 1405 жылы қайтыс болғаннан кейін, әлсіреп қалған Ақ Орда қайтадан бой көтереді. Орыс ханның немересі Барақ хан 1423-1428 жылдары Ақ Орданы қалпына келтіре бастайды. Біақ ол көп ұзамай қайтыс болады. Ақ Орданың билігі енді Жошы ханның бесінші ұлы Шайбанның ұрпағы Әбілхайыр ханның (1428-1468 ж. ж) қолына көшеді.
Сығанақта жер асты жолы бар деген мәліметтер көп кездеседі. Күрішшілер егін жеріне су жібергенде бәрі бір толмайды және де сол жерлерде тесіктер бар көрінеді. Сол тесікке тас тастаса домалап, тоқтамай кете беретін көрінеді. Біз бұдан жер асты жолы бар деген мәліметтердің рас екенін жоқа шығара алмаймыз деп, ауыл ақсақалдары айтып берді.
Қорытынды
Республика мұражайларының қорында сақталған тарих пен мәдениеттің жылжымалы ескерткіштерін тұрақты түрде қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуді қажет етееді. Осыны мезге ала отырып ұлттық тарих күшін айрықша мәні бар мұражай қорларын қалпына келтіру мен түзеу жөнінде орталықты құру мүмкіндігін қарау қажет деп орынды айтылған деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысымды қорытындылай келе көптеген әдебиеттер арқылы жұмыстың мазмұнына және ауыл ақсақалдарының, шырақшы Бақытжан ағайдың әңгімелері арқылы қазіргі жағдайына көз жеткіздім.Дәл қазіргі уақытта Сығанақ қаласы төмпек астында қайнаған сыр, сарғайған тарихымыздың құпиясын тығып сіресіп жатыр. Бір кездері гүлденіп тұрған Сығанақ қаласы дәл қазіргі уақытта, өзінің бұрынғы мұрагеріне бүтін жетпей, тек үйінділер ғана қалған.
Сонымен қатар Орта ғасырдағы қалаларға бүгінде Қожа Ахмет Яссауи, Айша бибі, Қорқыт мазарлары қорғауға алынып, қайта салынып жөндеуден өткен. Дәл осындай маңызы зор ескерткіштердің бір қатары құлап жатыр. Есімі бүкіл шығысқа әйгілі Көккесене, Сунақ –Ата,Жүніс әулие т.б бүгінде толық жойылған. Ал Қазалы жеріндегі “Бегім ана”, “Сараман қоса” қарақұмдағы “Қырық қыз” мазарлары жартылай қираған.
Әзірге аман тұрғандары “Сырылтым”, “Ақтас”, “Оқшы Ата” сияқты ескерткіштері ғана. Солардың өзі жарылып бүгін болмаса ертең құлап қалу қаупінде екенін ескерер болсақ, бұл салада атқарылар жұмыстар аз болмаса керек. Қызылорда облыс тұрғындары үшін мақтаныш тұтып, тағылым алар мәдениет мұралары баршылық. Олар мемлекеттік қорғауға алынатын халық байлығы болып табылады.Сондықтан суландыру жұмысын жүргізетін мекемелер, ауыл шаруашылығымен айналысатын кіші кәсіпорын және тұлғалар барлық жердегі тарих пен мәдениет ескерткіштерін қамқорлыққа алуға тиіс.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
[1] Ә.Қоңыратбаев Сыр бойындағы Оғыз –Қыпшақ далалары 16.09.2005ж
Сыр бойы.№187 – 188
[2]Сунақ Ата Сыр бойы 20.10.2004ж
[3]Сығанақ. Қазақ тарихы. №3 1995 ж.7 бет
[4] А. Сопыбеков. Сығанақ. Сыр өнері 23 маусым. 2006 ж №14
[5]А.Ж.Жонтаева. Сыр елінің мәдени мұралары. Қызылорда 2005 ж.265 бет
[6] Ғ. Байпақов, А. Нұржанов. Ұлы Жібек Жолы және ортағасырлық Қазақстан.Алматы.
1992 ж. 16 бет
[7]А.Ю.Якубовский. Развалин Сыганака. Гаймк Сообщение 1929 ж. 124 бет
[8] Т.Мәмбиев. Қорқыт ата туралы аңыз бен ақиқат. Қызылорда 2000 жыл. 89 бет
[9] Ә. Бәкіров. Сығанақ. Сыр бойы. 1993 ж. 7 қазан. №120
[10] Ә. Әбіласанов. Сығанақ. Алматы. Өнер. 1991 ж
[11] Т. Мәмиев. Қызылорда облысының археологиялық ескерткіштер. Алматы 2000 ж. 28 бет
[12]З. Жайлыбай. Сырлы Сығанақ.Ақиқат. №6, 2005ж
[13] Ә. Дибаев. Сығанақ. "Тарту" 260 бет
[14] Ж. Шайдар. Сыр ғұламалары. Шымкент, 2002 ж
[15 ]Рүстемұлы Төлеген. "Қылауыз – Ата шежіресі" 1998 ж
