Ерекше өндірісте қаралатын істерді шешу ерекшелігі
Мазмұны
Кіріспе 5
1 Талап өндірісінің түсінігі және маңызы 7
1.1 Құқықтарды және заңды мүдделерді қорғау тәсілі ретіндегі талап 7
1.1.1 Талаптың түсінігі және элементтері 7
1.1.2 Талаптың түрлері 12
1.1.3 Талапқа құқықтың түсінігі, алғы шарттары және жүзеге асыру шарттары 20
1.2 Жауапкердің мүдделерін қорғауға арналған процессуалдық тәсілдер 25
2 Азаматтық істі қозғау тәртібі 28
3 Сот шешіміне қойылатын талаптар 39
3.1 Сот шешімінің заңдылығы және негізділігі 39
3.2 Шешімнің кемшіліктерін сол шешімді шығарған соттың жоюы 42
2.3 Сот шешімінің заңды күші 44
2.4 Сот шешімінің орындалу тәртібі 45
Қорытынды 52
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 53
Кіріспе
Соңғы жылдары еліміздің сот жүйесіндегі көптеген елеулі өзгерістер жүріп жатқандығы мәлім. Республика Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сот жүйесін жетілдіру жөніндегі тапсырмаларын орындау барысында судьялар қауымдастағы нақтылы іс-әрекеттер атқаруда. Сот жүйесін жетілдірудің негізгі мәселелерінің бірі – мейлінше ашық және халыққа түсінікті түрде сот жұмыстарын жүргізуді қамтамасыз ету, соттардың және мамандардың біліктілігін арттыру, сот төрелігінін сапасын жақсарту, сот актілерін орындау, жаңа технологияларды енгізу болады [1, 30 б.].
1 Талап өндірісінің түсінігі және маңызы
1.1 Құқықтарды және заңды мүдделерді қорғау тәсілі ретіндегі талап
1.1.1 Талаптың түсінігі және элементтері
Талап қоюдың түсінігі мен мәні әрбір құқықтың субъектілерін бостандығы мен құқығын заң бойынша бекіте отырып, мемлекет олардың іске асуына осыған сәйкес құқықтық кепілдікпен қамтамасыз етеді [4, 2 – 7 б.].
Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін юристік жүйемен кепілдік беру және ұйымдастыруда азаматтық - құқықтық қорғауға жатады, соның араласуымен мүліктік құқық бұзушылық немесе жеке бастың мүдделерін, даулы құқықтарды жабу және т.б.
1.1.2 Талаптың түрлері
Талапты жіктеу туралы айтқанда, талапты бірнеше түрге бөлуге болады. Талаптың бірнеше жігі беріледі.
Талаптың жалпы қолданатың жіктер ғылымда азаматтық сот ісін жүргізу жігінде, процестік - құқықтық сыны жатады: талаптық затына байланысты.
Кейбіреулер жіктің негізіне талаптың мазмұның жатқызады. Процесстік құқықтық жігі, заң бойынша соттық қорғаудың барлық түрлерін қамтиді, азаматтық процесстер теориясында манызы ерекше.
1.1.3 Талапқа құқықтың түсінігі, алғы шарттары және жүзеге асыру шарттары
Талапқа құқықтылығы жайындағы түсінік. Талапқа құқықтылықты алдымен мемлекет қамтамасыз етуі керек.
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық мемлекет деп жариялайды, онда үкіметтер бөліктері бар. Соттық билік жеке дербес, өзінің тармақты жүйесімен, әділ үкім шығаруға негізделген. Мемлекет сотқа жүгінудің қиындықсызын қамтамасыз етуі, сонымен соттың іс- әрекетінде (материалдық көмек, кадрлер, заң шығарушылық база).
Талап құқықтылығы туралы Қазақстан Республикасы заңнамасында нақты бекітілген:
1.2 Жауапкердің мүдделерін қорғауға арналған процессуалдық тәсілдер
Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінде жауапкердің мұдделерін қорғау тәсілдері белгіленген.
Тараптар теңдігі қағидасына сәйкес жауапкер көрсетілген талап арызынан қорғалатын келесі тәсілдерге ие:
2 Азаматтық істі қозғау тәртібі
Азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен мүліктік, сондай-ақ мүліктік емес даулар қаралып, шешіледі. Мұндай даулар азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй, әкімшілік, қаржылық, шаруашылық, жер құқық қатынастарынан, табиғат ресурстарын пайдалану мен қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастардан туындауы мүмкін. Сот тәртібімен тең құқылы субъектілердің даулары сияқты, билік басыңдағылар мен бағыныштылардың қатынасына негізделген субъектілердің де даулары қарала алатындығын, мұндай кезде, алайда, сот талқылауы барысыңца (азаматтық процесте) олардың қүқықтық, іс жүргізу жағдайлары теңесетіндігін айта кеткен жөн.
3 Сот шешіміне қойылатын талаптар
3.1 Сот шешімінің заңдылығы және негізділігі
Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 218-бабына сәйкес сот шешiмi заңды және негiздi болуға тиiс [31].
Шешiм iс жүргiзу құқығының нормалары сақтала отырып және осы құқықтық қатынасқа қолдануға жататын материалдық құқық нормаларына толық сәйкестiкте шығарылғанда немесе ұқсас қатынасты реттейтiн заңның қажеттi негiздерiн қолданғанда не азаматтық заңнаманың жалпы бастауларынан және мәнiнен, адалдық, парасаттылық пен әдiлдiк (Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексiнiң 5-бабы және Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 6-бабы) талаптарынан туындағанда, заңды болып табылады [17].
3.2 Шешімнің кемшіліктерін сол шешімді шығарған соттың жоюы
Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 230-бабына орай шешiмдi шығарған сот өз бастамасы немесе iске қатысып отырған тұлғалардың арызы бойынша шешiмде жiберiлген қате жазуларды немесе анық арифметикалық қателердi түзетуге құқылы. Түзетулердi енгiзу туралы мәселе шығарылған шешiмнiң орындалған-орындалмағанына қарамастан, бiрақ ол мәжбүрлеп орындатуға ұсынылуы мүмкiн уақыттың iшiнде заңмен белгiленген мерзiмнiң шегiнде шешiлуi мүмкiн.
Сот қосымша шешiмдi тек Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 231-бабында көзделген жағдайларда және шешiмдi орындаудың заңмен белгiленген шегiнде iстi қарау кезiнде анықталған нақты мән-жайлардың негiзiнде ғана шығаруы мүмкiн [31].
2.3 Сот шешімінің заңды күші
Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің 235-бабына сәйкес аудандық, облыстық және оларға теңестiрiлген соттардың бiрiншi сатыда қаралған iстер бойынша шығарған шешiмдерi, егер оларға шағым немесе наразылық келтiрiлмесе, оларға апелляциялық шағымдану, наразылық келтiру мерзiмi өткен соң заңды күшiне енедi [31].
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының бiрiншi сатыда қаралған iстер бойынша шығарған шешiмдерi олар жарияланған күннен бастап заңды күшiне енедi.
2.4 Сот шешімінің орындалу тәртібі
Шешімді орындау мерзімін кейінге қалдыру және мерзімін ұзарту, шешімді орындаудың әдісі мен тәртібін өзгерту.
Істі қараған сот іске қатысушы адамдардың арызы бойынша тараптардың мүліктік жағдайын немесе басқа да мән-жайларды негізге ала отырып, шешімнің орындалу мерзімін кейінге қалдыруға немесе оның мерзімін ұзартуға, сондай-ақ оны орындаудың әдісі мен тәртібін өзгертуге құқылы.
Осы баптың бірінші бөлігінде аталған арыздар сот отырысында қаралады. Іске қатысушы адамдарға отырыстың уақыты мен орны туралы хабарланады, бірақ олардың келмеуі соттың алдына қойылған мәселені шешуіне кедергі болмайды.
Қорытынды
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 8-бабына сәйкес әрбір адам бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын, бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мұдделерін қорғау ұшін осы Азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге құқылы.
Бұл құқық сотқа талап арызын беріп жүгіну нысанында жүзеге асырылады және құқықтарын және заңмен қорғалатын мұдделерін сот тәртібінде қорғау мақсатында мүдделі адамдар жасайтын іс жұргізу әрекеті болып табылады. Талап арызын беретін адам үшін құқықтық салдарлары іс жүргізу құқық қатынастарының туындауы мен соттың дауды мәні бойынша шешуі болып табылады.