Қазақстан Республикасының валюталық реттеуі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 Валюта нарығы, мәні, түсінігі және валюта нарығының негізгі элементтері 7
1.1 Валюта нарығының негізгі сипаттамасы 7
1.3 Валюталық курс, валюта нарығының негізгі элементі 14
2 Қазақстан Республикасының валюта нарығының дамуын талдау 22
2.1 Қазақстан Республикасы валюта нарығын құру кезеңдері 22
2.2 Қазақстанда валюта операцияларын жүргізудің ерекшеліктері 38
3 Қазақстанның валюта нарығының даму бағыттары 47
3.1 Қазіргі заманғы валюта нарығының негізгі тенденциялары 47
3.2 Қазақстан валюта нарығының даму приоритеттері 56
ҚОРЫТЫНДЫ 64
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 66
КІРІСПЕ
Әлемдік валюта нарығына ұлттық валюталардың араласуы АҚШ долларымен есептегенде күнделікті валюта істері 2-3 трлн. доллар көлемінде жасалу жағдайында жүріп жатады, осыған байланысты ұлттық валюталардың өзінің даму стратегиясының рөлі мен маңызын күшейтуді анықтайды. Бұл Қазақстан Республикасынада қатысты. ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы мен ХХI ғасырдың басында қазақстан республикасының экономикасын реформалау кезінде валюта нарығының даму стратегиясының процесстеріндегі құрылымдарға өзгерістер кіргізу қажеттілігін көрсетті. Сыртқыэкономикалық қатынастарда асығыс либерализацияның салдарынан, нарықпен оның қатысушыларына мемлекеттің монополиялық рөлімен әкімшілік-командалық экономика жүйесі қарсы тұрғанда: валюталық түсімдердің жаппай сыртқа ағылуы, экономиканың долларлануына, капиталдың қашуына, қаржы және валюта нарығындағы саясаттың үйлеспеуіне және сыртқы қарыздардың өсуіне мүмкіншілік жасады.
1 Валюта нарығы, мәні, түсінігі және валюта нарығының негізгі элементтері
1.1 Валюта нарығының негізгі сипаттамасы
Елдің ішінде сауда саттық жасағанда адамдар ұлттық валютаны пайдаланады, ал шекара сыртындағы операцияларды іске асыру үшін оларға шетелдік валюта қажет болады. Мысалы, егер Қазақстан фирмасы Америка жағымен құрал- жабдық жеткізу үшін келісім жасаса, оны төлеу үшін Америка валютасы қажет болады. Осы және басқада мақсаттар үшін арнайы рыноктар болады, валюта рыногі деп аталатын оларда шетелдік валюталар сатылады немесе сатып алынады.
Олай болса, валюта нарығының нақты анықтауышы қажеттілігі туындайды. Сонымен, валюта нарығы - бұл сұраныс пен ұсыныстың негізінде жинақталатын валюта курсына байланысты валюта (шетелдік, ұлттық) сатып алатын-сататын ресми орталық.
Кез келген қаржы-несие, алтын нарығы сияқты, валюта нарығыда өзіне тән ерекшеліктері бар.
Валюта нарығының негізгі мінездемесіне жатқызатынымыз:
1.2 Валюта нарығының қаржы құралдары
Валюта нарығы жеткілікті түрде үлкен қаржы құралдарымен жарақталған. Ірі қаржылардың пайда болуы және дамуы кезіндегі қорытындысында халықаралық төлемдерде соңғы төлем құралы ретінде алтын жүрді.алтынның өзін және оның негізінде белгілеген стандартты валюта нарығының бірінші қаржы құралы ретінде қарастыруға болады. Капитализмнің монополияға дейінгі кезеңінде валюта операцияларының ресми құралы болып аударма вексельдері жүрді. Әрине вексельдердің функциялары мен маңызы қазіргі кезде түбірінен өзгерді, сондықтан қаржы құралының бұл түрі жанды-жақтылы түсіндіруді тілейді.
1.3 Валюталық курс, валюта нарығының негізгі элементі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, көпшілік елдердің экономикалық саясатының маңызды приоритеті болып ұлттық валютаның тұрақтылығы саналады, ол валюта курсының жағдайына байланысты. Қазіргі заманда ұлттық валютаның курсын анықтағанда ақша массасының айналымдағы көлемін ғана ескеру емес, сонымен бірге айналым операцияларындағы капитал қозғалысын, төлем балансының жағдайында есекру керек.
Ұлттық ақшаның валюталық курсы әлемдік экономикада елдің қандай орын алатынын анықтайтын үзбе. өзінің мағынасында валюталық курс – ақша бірлінінің жай «бағасы» ғана емес, басқаша көрсетілген, валютаның сатып алу шамасының арақатынасының күрделі комплексті көрсеткіші. Экономикалық категория бола тұрып, валюта курсы экономикалық көрсеткіштерде маңызды орын алады және олардың маңызды жағдайын ашады.
2 Қазақстан Республикасының валюта нарығының дамуын талдау
2.1 Қазақстан Республикасы валюта нарығын құру кезеңдері
Монетарлық концепцияда макроэкономикалық саясат мемлекеттің қарызы, инфляция, ұлттық ақша бірлігінің валюта курсына т.б.проблемаларға келеді. Сонымен бірге мемлекеттің валюта нарығының құрылуымен дамуына ерекше көңіл аудару керек, ол Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының стратегиясының маңызды бөлігі.
Қазақстан Республикасының валюта нарығы ішкі валюта нарығы категориясына жатады, ол әлі қалыптасу кезеңінде. Көп жағдайларда қазақстан валюта нарығы тұрақсыздығымен және беркесіздігімен сипатталады. Бұл жағдай әлемдегі саяси және экономикалық өзгерістерге валюта нарығының жылдам жауап бертіндігімен түсіндіріледі, (көбінесе ҚР валюта нарығына экономикалық сілкіністер әсер етеді).
2.2 Қазақстанда валюта операцияларын жүргізудің ерекшеліктері
Қазақстанда шетел валютасын сатыпалу-сату операциялары валюта нарығында қолдағы ақша және керісінше жүргізіледі. Қолма қол ақша шетел валюта нарығы биржалық және банкаралық болып екіге бөлінеді.
Шетел валюталарын биржалық сатудың уақытымен орнын KASE Басқармасы белгілейді, ол қатысушыларға саудаға дейін сағат бұрын хабарлайды. Сауда АҚШ доллары, ресей рублі, евро бойынша жүргізіледі. Биржа саудасы қорытындысы бойынша есептесулер сол күні жасалады. Биржа саудасының негізгі мақсаты шетел валютасының нарықтық бағасын анықтау, ол кейіннен банкаралық нарықта жасалатын істердің көлемінің индикаторы үшін керек.
3 Қазақстанның валюта нарығының даму бағыттары
3.1 Қазіргі заманғы валюта нарығының негізгі тенденциялары
Әлемдік экономиканың шаруашылық өмірі глобалдануымен интернационалануы процесстері айырбастаудың объективті сұранысын туғызады. Бұл сұраныс ерекше нарықта іске асырылады, сұраныспен ұсыныс әсерінен валютаның арнайы бағасы- валюта курсы пайда болады, ақыр соңында басым валюта жүйесін анықтайды. Қазіргі заманда әлемдік экономикада тауар және капитал нарығына қатысты валюта нарығы бірінші жағдайда тұр.
3.2 Қазақстан валюта нарығының даму приоритеттері
Қазақстанның экономикалық сипаты дамыған елдер қатарын жататын (тұрғындардың жаппай білімділігі, ғылыми-зерттеу мекемелерінің кең тарамы, космостық зерттеулер), дамушы елдер қатары (экономиканың шикізат бағыты,көптеген аймақтардың экологиялық ластануы, шетел инвестицияларына тәуелділік және жаңа технологиялардың импорты, инфраструктуралардың кейін қалуы), Қазақстанның келешегіне позитивті болжау жасауға болады: экспорт көлемінің қатты артуы күтіледі және төлем балансының жағымды сальдосы, ЖІӨ көлемінің өсуі, жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі, ұлттық валютаның конверсиялануы. Қазақстанның қаржы-несие және валюта секторының дамуының арықарай дамуына жасалған болжам, барлық жетекші мемлекеттік қаржы және валюта органдарының біздің мемлекеттің әлемдік қаржы және валюта нарығына, әлемдік экономикаға Қазақстанның интеграциялау саясатын жүргізіп отырғаны дәлелді.
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан валюта нарығының дамуы негізгі екі факторға-біріншісі, валюта нарығының либеризациялануы және ұлттық нарықтың ашықтығының өсуімен, екіншіден, жаңа технологияларды енгізу және қаржы құралдары және валюта нарығындағы қазіргі заманғы технологиялар. Дамушы елдермен нарық экономикасына өтуші елдерддің валюта нарығы қазіргі кезде либерализация кезеңінде тұр, ол әлемдік қаржы және валюта нарығына ұлттық шаруашылықтардың араласу процессіне үлкен мүмкіншіліктер береді.
Қазақстан валюта нарығының дамуы жағдайында валюталар арақатынастарына сырттан бақылау қызықты болар еді, әсіресе нақты валюта операциясын жүргізгенде. Сонымен бірге ҚР валюта жүйесінің жинақтаған тәжірибесін халықаралық практикасымен салғастыру, және жалпы республика валюта нарығын оптимизациялауда ұсыныстар дайындау, онда әлемдік валюта нарығындағы өзгерістер ескерілген.