Халықаралық сауданың альтернативті теориялары
Жоспар
Кіріспе 3
1 Технологиялық арақашықтық моделі 4
2 Масштаб әсерінің теориясы 5
3 «Өнімнің өмірлік циклі» теориясы 6
4 Майкл Портер бәсекелестік артықшылық теориясы 8
5 Кругман моделі 9
6 Ресурстық шектеу, симметрия және фирмалардың саны 13
7 Еркін сауда 15
8 Кейбір эмпирикалық талқылаулар 18
Әдебиеттер 22
Кіріспе
Қазіргі жағдайдағы халықаралық сауда құрылымы мен бағытында халықаралық сауданың классикалық теориясы шегінде түсіндірілмейтін қарқындар байқалуда. Бұл альтернативті теориялық концепциялардың өңделіп, дамуына әкеледі.
1 Технологиялық арақашықтық моделі
Халықаралық сауданың неғұрлым кең тараған альтернативтік теорияларының біріне технологиялық арақашықтық моделі жатады. Олардың пікірінше, елдер өндірістік ресурстардың болуымен ғана емес, сондай-ақ техникалық даму деңгейімен де ерекшеленеді.
2 Масштаб әсерінің теориясы
XX ғасырдың 80 жылдардың басында П.Кругман және К.Ланкастер халықаралық сауданың классикалық түсіндірмесіне масштаб әсеріне негізделген альтернативті түсіндірме ұсынды. Масштаб әсері теориясының мәні - белгілі технология мен өндірісті ұйымдастыру барысында ұзақ мерзімді орташа шығындар шығарылатын өнім көлемінің ұлғаюына қатысты қысқарады, яғни жаппай өндіріспен байланысты үнемдеу туындайды.
3 «Өнімнің өмірлік циклі» теориясы
«Өнімнің өмірлік циклі» теориясын 1966 жылы Вернон өңдеген. Онда ол дайын өнімдердің өмірлік кезеңдері негізінде олардың әлемдік саудасының дамуын түсіндіруге тырысқан. Аталмыш теорияға сәйкес әрбір жаңа өнім енгізу, кеңейту, жетілу, тозу сияқты төрт кезеңді қамтитын өнімнің өмірлік циклынан өтуі керек.
Технологияның даму дәрежесі мен әр кезеңдегі сұраныс түрліше болып табылады.
4 Майкл Портер бәсекелестік артықшылық теориясы
М. Портер пайымдауынша салыстырмалы артықшылық теориясы әртүрлі елдердің экономикасының масштабтылығын, тұрмыс нарықтары бойынша тауарлар дифференциясын ескермейді; сонымен қатар барлық жерде өндіріс технологиясын бірдей және білікті жұмыс күші мен капитал сияқты факторлардың орын ауыстыруын жоққа шығарады дейді.
5 Кругман моделі
Халықаралық сауда теориясының екі басты негізі – Рикардолық модель және Хекшер-Олин моделі – елдер арасындағы, технологиялардағы және факторлық қамтамасыз етілудегі айырмашылықтарға сүйенген болатын. Осының салдары ретінде, екі модель де тауарлар импорты және экспорты арасындағы нақты айырмашылықты білдіреді. Экспорттық тауарлар – бұл мынадай тауарлар:
6 Ресурстық шектеу, симметрия және фирмалардың саны
Өндірістік технология еңбектің екі түрлі тәсілмен қолданылуы мүмкін екендігін білдіреді, ал дәлірек айтсақ:
7 Еркін сауда
Енді жұмыс атқарылғаннан кейін, біз еркін сауда салдарларын қарастыра аламыз. Осылайша, біз екі экономика да автаркия жағдайында толығымен бірдей құрылымға ие деп қарастырамыз.
8 Кейбір эмпирикалық талқылаулар
Осы бөлімде қарастырылатын модель мәліметтерді нақты да тікелей әдіспен талдау үшін біршама абстрактілі болып табылады. Мұның бір себебі – салаішілік және салааралық сауданың болу мүмкіндігінде.