Корпоративті мәдиниетінің негізгі нысандары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 Корпоративттк басқару мен мәдениеттің қалыптасуының тероиялық негіздері 7
1.1 Корпоративтік басқарудың қағидаттары мен механизмдеріне негізгі түсініктер 7
1.2 Корпоративті мәдениеттің түсінігі мен мәні 20
1.3 Корпоративтік мәдениеттің құрылымы мен мазмұны 28
2 Қазақстан Республикасына корпоративтік басқаруды енгізу жолдарын талдау 30
2.1 Корпоративтік мәдениеттің мақсаты мен міндеттері 30
2.2 Корпоративтік басқару мәселесі және Ресейдегі корпоративті басқару бойынша мәселелер 33
2.3 Мемлекеттік активтерді басқарудың қазіргі жай – күйін талдау 44
3 Қазақстан Республикасына корпоративтік басқару мен мәдениетін қалыптастыру және нығайту ұсыныстары 63
3.1 Корпоративті мәдениеттің құрылуына әсер ететін факторлар 63
3.2 Корпоративті мәдениетті өзгерту тәсілдері 68
3.3 Мемлекет қатысатын акционерлік қоғамдар үшін корпоративтік басқарудың үлгі кодексі 71
ҚОРЫТЫНДЫ 83
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 86
КІРІСПЕ
Заман ағымына қарай өмірдегі тәртіптер де ұдайы өзгеріп отырады. Бүгінгі таңда болашақ компаниялар негізінде болмаса, көбінесе корпоративті басқару сапасымен айқындалады. Корпоративті басқару елдегі инвестициялық климатты жақсартудың және компанияларды инвестициялық тұрғыда тартуды арттырудың тиімді бірі ретінде қарастырылады. Корпоративті басқару дегенді қалай түсінеміз? Корпоративті басқару компаниялардың қызметі саласындағы қатынастарды реттейтін жалпы міндетті ережелерді білдіре ме немесе топ – менеджмент пен акционерлер өкілдерін қоса алғанда жекелеген адамдардың билік - өкімдік қызметін білдіре ме? “Корпоративті басқару” және “ компанияларды басқару” ұғымдары бір мағынаны білдіре ме?
Корпоративті басқаруға бір жағынан акционерлердің құқықтарын, директорлар кеңесінің міндеттерін іске асыру және қабылданған шешімдерге кеңес мүшелерінің жауапкершіліктері, компаниялардың топ – менеджменттеріне ақы төлеу деңгейі, ақпараттарды ашу тәртібі, қаржылық бақылау жүйесі жөніндегі процедуралар жатады, ал екінші жағынан бұл мемлекеттік реттеушілердің және қатынастардың аталған саласына реттеуге бағытталған басқа да уәкілетті органдар мен ұйымдардың қызметін білдіреді, үшінші жағынан нақты бағалар бере отырып, компанияларды инвестициялық тұрғыда тарту жөніндегі инвесторларды ұсынуды қалыптастыратын рейтингтік агенттіктердің қызметін білдіреді.
1 Корпоративттк басқару мен мәдениеттің қалыптасуының тероиялық негіздері
1.1 Корпоративтік басқарудың қағидаттары мен механизмдеріне негізгі түсініктер
Корпоративті басқаруды дұрыс түсіну үшін алдымен корпоратизм, корпорация сияқты тарихи маңызды ұғымдар қарастыру қажет. Корпоратизм – бұл корпоративті қауымдастықтың меншіктерін бірге иелену немесе жеке және қоғамдық мүдделерді қанағаттандырудағы серіктестік, келісім шарттық қатынастар. Корпоратизм мүдделерінің балансын қамтамасыз ету мақсатында компромистік шаруашылықпен айналысуды білдіреді.
“Корпорация” ұғымы корпоратизмнен шыққан, бұл жалпы мақсатқа жету үшін бірлескен тұлғалардың жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Сонымен, корпорация дегеніміз – бұл біріншіден, жалпы мақсатқа жету, бірлескен қызметті жүзеге асыру үшін бірлескен адамдардың жиынтығы, пайда болған құқықтың дербес субъектісі – заңды тұлға; екіншіден, іскерлі меншікті, заңды мәртебені, жалдану бойынша жұмыс істеушілердің, кәсіби басқарушылардың жоғары эталонының қолына басқару функциясын жинақтауды қарастыратын дамушы елдерде кең тараған кәсіпкерлік қызмет ұйымдарының нысаны. Корпорация көбінесе акционерлік қоғам түрінде ұйымдастырылады., ол мынадай төрт түрлі бизнестің корпоративті нысанымен сипатталады:
1.2 Корпоративті мәдениеттің түсінігі мен мәні
Соңғы елу жылда мәдениет мәселелері, әсіресе үлкен ұйымдардағы мәдениет теоретиктер мен зерттеушілердің назарын аударып отыр. Шынында, біз ұйымдағы мәдени ахуал қалай сипатталатынын мың адам білетін және талқылауға салатын уақытта өмір сүреміз. Ұйымды корпоративтік ретінде қарау. Жаңа “корпоративті мәдениет” термині. Монополизм кезінде ірі автокөлікті корпорацияның негізін қалаушы Форд өз жұмысшыларымен қол алысып, амандасып, жанұялық мерекелермен құттықтағанда, ол өз зауыттарында осы мәдениетті құрды. Жеке құрам арасында жағымды көңіл – күй, жылы атмосфера тудырып отырды. Корпоративті мәдениет компанияның имиджі ғана емес, бизнестің стратегиялық дамуының тиімді құралы болып табылады. Оның құрылуы әрқашан бизнес – мақсаттарға жетуге және бәсекеге қабілеттілікті арттыруға тікелей бағытталған инновациялармен байланысты.
1.3 Корпоративтік мәдениеттің құрылымы мен мазмұны
Қазіргі корпоративті мәдениеттің үш деңгейін атап көрсету дәстүрге айналды:
1) үстемелі (нышанды) деңгей – адам көріп, ұстап көре алатынның бәрі корпоративті символика, логотип, фирмалық күнтізбелер, фирма жалауы, фирма әнұраны, ғимараттың ерекше архитектурасы және т.с.с. Сондай – ақ, нышанды деңгейге фирманың құрылуымен, оның басшыларының қызметімен, атақты қызметкерлерінің есімімен байланысты тарихи деректерді, мифтерді, аңыздарды жатқызады. Мұндай деректер мен аңыздар, әдетте, ауызша беріледі. Бұл деңгейде заттар мен құбылыстарды анықтау оңай, бірақ корпоративті мәдениет терминдерінде әрқашан олардың шешімін туып, түсініктемелеу мүмкін бола бермейді.[1].
2 Қазақстан Республикасына корпоративтік басқаруды енгізу жолдарын талдау
2.1 Корпоративтік мәдениеттің мақсаты мен міндеттері
Қазіргі таңда корпоративтік мәдениеттің үш деңгейін атап көрсету дәстүрге айналды:
1) үстемелі (нышанды) деңгей - адам көріп, ұстап көре алатынның бәрі: корпоративті символика, логотип, фирмалық күнтізбелер, фирма жалауы, фирма әнұраны, ғимараттың ерекше архитектурасы және т.с.с. Сондай - ақ, нышанды деңгейге фирманың құрылуымен, оның басшыларының қызметімен, атақты қызметкерлерінің есімімен байланысты тарихи деректерді, мифтерді, аңыздарды жатқызады. Мұндай тарихи деректер мен аңыздар, әдетте, ауызша беріледі. Бұл деңгейде заттар мен құбылыстарды анықтау оңай, бірақ корпоративті мәдениет терминдерінде әрқашан олардың шешімін тауып, түсініктемелеу мүмкін бола бермейді.
2.2 Корпоративтік басқару мәселесі және Ресейдегі корпоративті басқару бойынша мәселелер
Корпоративтік басқару – механизмдары және механизмдар құрумен корпоративтік бақылау меншік құқықтарынын құрылымдарын орындау.
Корпоративтік басқару – Менеджерлер аралық өзара қатынастардың жүйесі және акционерлермен, сонымен қатар басқа мүдделес жақтармен сұрақтармен, компания нәтижелі қызметін қамтамасыз етуімен және назарлардың қамтамасыз етуінің оның иелердің және мүдделес жақтары және басқалармен байланысуы.
Корпоративтік басқару тәртібі анықталады: акционерлік меншік құрылымен (акциялардың пакеттердің концентрация дәрежесі); тәртіп белгілеумен заңға сүйінген акционерлік қоғамдармен жұмыс жасайды; осылай арқылы акционерлермен дәл осылай және менеджерлермен өзара қатынастары.
Меншік функцияларының бөлінуі проблемасы және кәсіпкерлік бақылауы.
Менеджерлердің арасында түсініспеушілік дау туады (компания акцияларының иелерімен) және сыртқы акционерлермен:
2.3 Мемлекеттік активтерді басқарудың қазіргі жай – күйін талдау
Республикадағы 90 – жылдары жүргізілген кең ауқымды жекешелендіру салдарынан республиканың экономикасындағы жеке сектордың үлесі елдің жалпы ішкі өнімнің 85 пайызына дейін ұлғайды.
Сонымен бірге, 2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекет еншілес кәсіпорындарды қоса алғанда, 537 мемлекеттік республикалық кәсіпорынның және республикалық бюджеттен қаржыландырылатын 1749 мекеменің; 4255 коммуналдық кәсіпорынның және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын 13 639 мекеменің меншік иесі болып табылады.
Республикалық мемлекеттік меншікте ұлттық компаниялар мен даму институттары акцияларының пакеттерін қоса алғанда, 177 акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер акцияларының мемлекеттік пакеттері, қатысу үлестері бар. Коммуналдық мемлекеттік меншікте 243 акционерлік қоғам мен жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер акцияларының мемлекеттік пакеттері, қатысу үлестері бар.
3 Қазақстан Республикасына корпоративтік басқару мен мәдениетін қалыптастыру және нығайту ұсыныстары
3.1 Корпоративті мәдениеттің құрылуына әсер ететін факторлар
Сыртқы орта ұйымға маңызды білінеді, ықпалын осы табиғи мәдениетін жасауды көрсетеді. Бірақ екі ұйым тәжірибиені қалай куәландырады, осы функция қамауда бір және сол жерде, өте әр түрлі мәдениеттерді бола алады. Осы себебі өте маңызды проблеманың екі өз бірге тәжірибе арқылы ұйым мүшелері әр түрліше шешеді. Бірінші-сі сыртқы бейімделу; бұл ұйымның тиісті не істеуі қажет, қатты сыртқы бәсеке үшін шарттарында тірі қалу. Екінші –сі ішкі интеграция: ішкі кәсіпкерлік сияқты процестер және көңіл болулар оның сыртқы бейімделуінің жағдай жасайды.
Факторлар, корпоративтік мәдениетке әсер етушілер:
3.2 Корпоративті мәдениетті өзгерту тәсілдері
Уақыт өте және жағдайлардың әсері астында мәдениет өзгертулер шыдай алады. Сондықтан маңызды білу, қалай сондай ру өзгертулері өткізулер. өзгерту әдістері ұйым мәдениеттері мәдениет сүйемелдеуі әдістеріне үндес. Осылар:
3.3 Мемлекет қатысатын акционерлік қоғамдар үшін корпоративтік басқарудың үлгі кодексі
Корпоративтік басқару кодексі (бұдан әрі - Кодекс) Акционерлік қоғам (бұдан әрі - Қоғам) ішіндегі және нарықтың басқа қатысушыларымен қарым-қатынаста іскерлік этиканың жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін Қоғам өз қызметі процесінде басшылыққа алатын ережелер мен ұсынымдардың жиынтығы болып табылады. Осы Кодекстің мақсаттары Қоғамның корпоративтік басқаруын жетілдіру және жүйеге келтіру, Қоғамда басқарудың жоғары деңгейде ашықтығын қамтамасыз ету және тиісті корпоративтік басқарудың стандарттарын басшылыққа алуға Қоғамның айнымас дайындығын растау болып табылады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Корпоративті басқаруды дұрыс түсіну үшін алдымен корпоратизм, корпорация сияқты тарихи маңызды ұғымдар қарастыру қажет. Корпоратизм – бұл корпоративті қауымдастықтың меншіктерін бірге иелену немесе жеке және қоғамдық мүдделерді қанағаттандырудағы серіктестік, келісім шарттық қатынастар. Корпоратизм мүдделерінің балансын қамтамасыз ету мақсатында компромистік шаруашылықпен айналысуды білдіреді.