Предмет: Қазақстан Республикасының тарихы
Тип: Бақылау жұмыс
Объем: 10 стр.
|
Закрыть
|
Қазақ халқының жоңғар шапқынышылығына қарсы күресі
Жоспар
1.Жоңғар мемлекетінің құрылуы және оның қазақ жеріне шапқыншылығы
2.Қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы күресі
3.Жоңғар мемлекетінің күйреуі
Негізгі әдебиеттер
XVII ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың басында Қазақ хандығы ішкі-сыртқы аса ауыр жағдайға душар болды. Алтайдан Атырауға дейінгі байтақ даланы алып жатқан қазақ халқы жерінің географиялық ерекшелігіне қарай үш жүзге бөлініп өмір сүрді. Қазақ хандығында үстемдік еткен әскери-федалдық шонжарлар арасында ішкі тартыс күшейе түсті. Сонымен қатар бұл мезгілде қазақ-жоңғар қатынасы мейлінше шиеленісіп, қазақ хандығына үздіксіз шабуыл жасады.
1718 жылы Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін (Хақназар, Тәукенің) бір орталыққа бағындырғысы келген мақсаттары жүзеге аспай қалды. Қазақ хандығы ауыр дағдарысқа ұшырады, елдің бірлігі бұзылды, бытыраңқылық етек алып өзара қырқыс шегіне жетті.Тәукенің орнына отырған баласы Болат ханның тек атағы ғана болды.
Жүздерді билеген кіші хандар өз алдына дербестеніп, қазақ хандығы саяси жақтан бөлшектенді. Орта жүзді Сәмеке хан, Ұлы жүзді Жолбарыс хан, Кіші жүзді Әбілхайыр хан биледі.
Осы тұста Тәуке ханның баласы Үлкен Орда иесі Болат хан қайтыс болды. Таққа талас басталды. Болат ханның інісі, Орта Жүздің ханы Сәмеке (Шахмұхамед) тақтан негізгі үміткер болды. Сондай-ақ қалмақты қыруда үлкен ерлік танытқан және аса зор бедел жинаған Кіші жүз ханы Әбілхайыр да тақтан дәмеленді. Алайда аға хан болып Болаттың үшінші ұлы Әбілмәмбет сайланды. Әбілхайыр бұған наразы болып, майдан шебінен әскерін алып кетті. Ал сайлауға қатысқандар Әбілқайыр ханның беделі мен ерлігіне еш күдік келтірмесе де тектілігі бойынша келіп, оны Қазақ даласының Ханы етіп сайлауға өткізбеу үшін тоқалдан туғанын сөз қылған еді. Хандықтың Заңды мұрагері болуға лайық Сәмеке де Шу бойымен Бетпақдалаға қарай өз әскерін алып кетті. Бұл реніштердің салдарынан жоңғарларға қарсы майдан шебі әлсірей бастады. Ұлы Жүздің ханы Жолбарыс амалсыз жоңғарлармен мәмілеге баруға, өзін оған бағынышты санауға мәжбүр болды.
1771 жылы Әбілмәмбет хан өлгеннен кейін, Түркістанда хандар мен сұлтандар бас қосып, Абылайды Орта жүздің ханы етіп сайлады. Ал іс жүзінде өлшеусіз еңбегі арқылы Қазақтың ханы болып танылған еді. Бір жылдан кейін 1772 жылы вице-канцлер М.Л. Воронцовтың жарлығымен Абылайға арналып Есіл өзеніне таяу жерде Жаңғызтөбеге ағаш үй салынды. Абылай 1780 жылы мамыр айында Ташкентте 69 жасында қайтыс болды. Орнына Уәли хан сайланды.
Негізгі әдебиеттер
1.Қазақстан тарихы. Очерк. 184-194-бб.
2.Қазақстан тарихы. 5-томдық. 3-том., 1-бөлім. 1,2,3,6,7,8-тараулар.
3. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы, 5-бөлім
4.Моисеев В.А. Джунгарское ханство и казахи XVII-XVIII вв. А., 1991.
5.Галиев В.З. Хан Джангир и Орбулакская битва. А., 1998.
